Mannkyn á hraðferð í sjálfseyðingu

Varnaðarorð stoða lítt sé þeim ekki gaumur gefinn. Viðbrögðin hérlendis og á alþjóðavísu við nýjustu skýrslu loftslagsnefndar Sameinuðu þjóðanna (IPCC), sem kunngerð var í Stokkhólmi 27. september sl., bera ekki vott um árvekni eða að kjörnir leiðtogar ætli sér að nota hana til að ryðja braut fyrir róttækar hugmyndir um breytingar heima fyrir og á heimsvísu. Dæmi um þetta er þögnin á Alþingi um loftslagsmálin samhliða ítrekuðum væntingum um olíuvinnslu á Drekasvæðinu. Í Bretlandi brást umhverfisráðherra íhaldsflokksins við skýrslunni með því að túlka hana þannig að með henni sé verið að draga í land um alvöru loftslagsbreytinga af mannavöldum. Búa þó Bretar við löggjöf frá 2008 sem skuldbindur þá til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda  um 80% fram til ársins 2050. Það markmið virðist nógu langt undan til að auðvelt sé að gleyma því frá einu kjörtímabili til annars. Sú spurning verður æ áleitnari hvort Homo sapiens sé þess megnugur að bjarga sér frá sjálfseyðingu sem blasir við að óbreyttri siglingu.

Hvað segja loftslagsvísindin?

Fyrsta skýrsla IPCC-nefndarinnar kom út árið 1990 og lagði grunninn að loftslagssamningi Sameinuðu þjóðanna. Skýrslan nú er sú 5. í röðinni, byggð á langtum traustari gögnum vísindamanna en fyrri niðurstöður. Þannig hafa rökin fyrir því að loftslagsbreytingar með hækkun meðalhita séu að drjúgum hluta af mannavöldum styrkst stig af stigi. Niðurstaða nefndarinnar nú er að þessi áhrif megi teljast nánast örugg, líkurnar séu á bilinu 95–100%. Að baki er margra ára starf herskara sérfræðinga og sívaxandi fjöldi rannsókna sem byggja á athugunum um allan heim. Horfur varðandi áframhaldandi hlýnun eru nú taldar á bilinu 1,5°–4,5°C. Breytingin á hitastigi verði mest í yfirborðslögum heimshafanna, og yfirborð þeirra hækki um allt að 80 cm til næstu aldamóta.  Samfara þessu súrni sjórinn stig af stigi frá því sem nú er með hættu á afar neikvæðum áhrifum á sjávarvistkerfi. Eigi að takast að halda hlýnun að meðaltali innan við 2°C, sem talin eru afdrifarík mörk, má frekari brennsla kolefnis ekki fara yfir eina trilljón tonna. Það gerist hins vegar innan 30 ára, sé ekki þegar gripið til róttækra aðgerða.

Afneitarar hafa sótt í sig veðrið

Í alþjóðlegri efnahagskreppu síðustu ára hefur hægt á losun gróðurhúsalofts sem segir sitt um rót vandans. Þungi opinberrar stjórnmálaumræðu hefur snúist um hagvöxt sem flestra meina bót. Jafnframt hafa andmælendur loftslagsvísindanna færst í aukana, drifnir áfram af olíuiðnaðinum og einsýnum hagvaxtarpostulum. Afneitunin birtist sem trúarbrögð, þar sem vísindalegum niðurstöðum er hafnað. Eftir útkomu IPCC-skýrslunnar og frekari kynningu hennar á komandi vetri reynir á hvort alþjóðleg viðspyrna fæst til marktækra aðgerða. Loftslagsráðstefnan í Kaupmannahöfn 2009 endaði án bindandi samkomulags um losun. Eftir tvö ár reynir á hvort niðurstaða næst á ársfundi loftslagssamningsins í París 2015 um bindandi losunarmörk. Þrátt fyrir endurnýjanlega orkugjafa er Ísland í hópi þeirra ríkja sem losa mest gróðurhúsaloft á mann, staðan um 14 tonn per höfuð árið 2011. Nú erum við bundin í ETS-sölukerfi Evrópusambandsins með losunarheimildir, en það kerfi hefur hingað til skilað litlum árangri.
 
Örlagaglíma aldarinnar

Hlýnun andrúmsloftsins af mannavöldum er stærsta umhverfisógn sem mannkynið hefur staðið frammi fyrir til þessa og leggst á eitt með margslungnum vanda af öðrum toga. Þar er fyrirsjáanleg fjölgun jarðarbúa um 2 milljarða fram til 2050 nærtæk og samslungin aukinni losun gróðurhúsalofts. Slíkri mannfjölgun fylgir jafnframt enn aukið álag á náttúruleg vistkerfi og fæðuöflun. Ekki bætir úr skák ónýtt og ósjálfbært hagkerfi þar sem blind markaðsöfl ráða ferðinni og eiga stóran hlut í núverandi vistkreppu. Um þátt markaðarins er hins vegar deilt, einnig á vettvangi loftslagsmálanna. Formaður IPCC-nefndarinnar, Rajenda Pachauri, er gagnrýndur fyrir að vísa á fjármálamarkaði heimsins sem helsta haldreipi í loftslagsglímunni með því að verðleggja losun gróðurhúslofttegunda nógu hátt. Andmælendur hans vilja halda sig við samræmdar og víðtækar reglur og þak á losun í einstökum löndum og framleiðslugreinum.

Horfurnar trúlega enn dekkri

Þótt alþjóðasamfélagið reyni um sinn að halda sig  við 2°C hlýnunarmarkið fjölgar þeim röddum sem telja það óraunsætt. Í þeim hópi eru talsmenn Alþjóðabankans sem í fyrra gaf út skýrslu sem gefur til kynna að hlýnunin stefni í 4°C fyrir lok 21. aldarinnar. Slík þróun mun að sögn höfunda leiða til ógnarástands víða um heim með fæðuskorti, hungursneyð og óviðráðanlegum flóttamannastraumi. Í hópi þeirra sem telja IPCC-skýrsluna of varfærna er Stern lávarður, höfundur þekktrar skýrslu fyrir bresk stjórnvöld. Hann vísar m.a. á hættuna af stóraukinni losun metans vegna bráðnunar sífrera á heimsskautasvæðum. Íslenskir ráðamenn gerðu rétt í að draga hið fyrsta til baka þátttöku Íslendinga í olíuleit á Drekasvæðinu og leggjast þess í stað á árar um ábyrga stefnu í þeirri örlagaglímu sem bíður uppvaxandi kynslóðar.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim