Varað við furðuhugmynd um hálendisveg

Á ráðstefnu Austurbrúar, samstarfsvettvangs ríkis og sveitarfélaga eystra, í byrjun nóvember sl. ræddu tveir háskólakennarar, Trausti Valsson og Birgir Jónsson, um æskilegan uppbyggðan hálendisveg norðan Vatnajökuls, þ.e. frá Hálslóni vestur á Sprengisandsleið. Um þann boðskap var m.a. fjallað í í „fréttaskýringu“ Fréttablaðsins 12. nóvember sl. undir flennifyrirsögn.: „Hálendisvegur til mikilla hagsbóta“.  Slík „einkaframkvæmd“ er þar sögð kosta 5,5 milljarða og hana megi fjármagna með vegtollum. Í engu var þar getið um viðhald og rekstrarkostnað við að halda veginum opnum. Hins vegar er réttilega frá því greint að hvergi er stafur fyrir slíkri vegalagningu í skipulagi miðhálendisins eða annars staðar. Nú er reynt að kasta beitu, m.a. til viðkomandi sveitarfélaga, til að plægja akurinn fyrir þessa hugmynd.

Sýnd veiði en ekki gefin

Ávinningur af slíkum vegi er ekkert lítilræði að mati þeirra félaga. Efst á blað setja þeir öryggi fyrir Austurland ef vegasamband rofnar sunnan jökla af völdum náttúruhamfara. „Það er nauðsynlegt að hafa varaleið milli Austurlands og Suður- og Suðvesturlands“ er haft eftir Birgi, sem virðist horfa framhjá núverandi aðalvegi um Norðurland. Til að gylla hugmyndina er því veifað að í henni felist stytting um röska 200 km milli Egilsstaða og Reykjavíkur. Er þá ótalinn sá stóri happafengur að mati Trausta að „Þegar þessi vegur er kominn myndi innlendum og erlendum ferðamönnum frá suðvesturhorninu til Austurlands fjölga geysilega ...“. Af ofangreindu má ætla að boðberarnir sjái fyrir sér að þessum vegi verði haldið opnum mest allt árið.

Hálendisvegur í 650–900 m hæð

Engin nákvæm grein er gerð fyrir legu umræddrar tengingar frá Hálslóni yfir á Sprengisandsveg. Af skissu sem fylgir fréttaskýringunni og aðstæðum skv. korti má ráða að slíkur vegur myndi liggja frá Hálslóni yfir í Krepputungu norðan við Lónshnjúk, yfir Jökulsá á Fjöllum sunnan Upptyppinga og þaðan í sveig milli Dyngjufjalla og Trölladyngju, norðan við Þríhyrning og yfir Skjálfandafljót á Sprengisandsveg nokkru sunnan við Kiðagil. Á þessari leið færi vegur tvívegis í 800–860 m hæð, en framhaldið á Sprengisandsleið til suðurs yrði hækkandi upp í um 900 metra hæð nálægt vatnaskilum. Engin mannvist er nú að vetrarlagi á þessum slóðum frá Fljótsdal að Hrauneyjum og ferðamannaþjónusta í Dreka og Nýjadal er mönnuð í aðeins um þrjá mánuði yfir hásumarið. Um veðurfarsaðstæður er ekki fjallað en sett fram almenn staðhæfing þess efnis að norðan Vatnajökuls sé „úrkomuminnsta svæði Evrópu.“ Svo vill til að um áratugi hafa verið starfræktar sjálfvirkar veðurathuganastöðvar við Sprengisandsleið og veðurfræðingar hafa unnið úr niðurstöðum þeirra mælinga (Þóranna Pálsdóttir 1985 og Haraldur Ólafsson ofl. 2012).
 
Sitthvað um veðurfarsaðstæður

Samkvæmt mælingum á úrkomu í Sandbúðum árin 1973–1978 nam hún 404 mm á ári, eða hátt í það sem gerist á Mýri í Bárðardal (427 mm); er það til muna meira en á Grímsstöðum á Fjöllum (351 mm). Alhvítir dagar reyndust vera 221 í Sandbúðum en aðeins 79 dagar alauðir. Flest árin sá þar ekki í auða jörð hálft árið (nóvember – apríl) og snjór hverfur þar ekki fyrr en langt er liðið á sumar. Veðurhæð náði þriðja hvern sólarhring 9 vindstigum, sem telst stormur, 21–24 m/sek, eða þaðan af meira, þó færri árið 1977. Ofsaveður voru tíðust frá nóvember til mars. Athugunin árið 2012, sem tók til fleiri sjálfvirkra stöðva, gaf til kynna að tíðni óveðra væri afar breytileg milli ára en þau stóðu flest í 1–2 daga. Óvíða er hvassara en nálægt Sandbúðum, nema helst undir norðurhlíðum Tungnafellsjökuls. Þegar meðalvindhraði sólarhrings nær 15 m/s og hiti er undir frostmarki eru aðstæður ekki taldar góðar til björgunaraðgerða, og þegar smjóar í stormi er glórulaus bylur. Algengast er að blindbylur verði í NA eða SV áttum og lætur nærri að 4–5% tímans sé slíkt veður að jafnaði þar sem verst er á leiðinni yfir Sprengisand.

Hvað segja gögnin okkur?

Þegar litið er til þeirra aðstæðna sem hér hefur verið minnst á, hygg ég að flestir átti sig á að uppbyggðir hálendisvegir eru hvorki líklegir til að lengja til muna ferðamannatíma um hálendi Íslands né eru þeir til þess fallnir að auka öryggi vegfarenda. Rekstrarkostnaður við að halda slíkum vegum opnum mikinn hluta ársins, til viðbótar við núverandi hringveg, yrði gífurlegur og sá reikningur yrði ekki greiddur af neinu einkafyrirtæki. Þar við bætist það umhverfistjón sem uppbyggðir hlemmivegir um hálendið óhjákvæmilega myndu valda, í þessu tilviki á Vatnajökulsþjóðgarði, en slíkt verður seint metið til fjár.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim