Brugðist við gagnrýniVísir Skoðun 24. september 2013 06:00 Haukur Sigurðsson sagnfræðingur Haukur Sigurðsson skrifar: Nú í sumar kom út veglegt rit sem ber heitið Í spor Jóns lærða, ritstjóri er Hjörleifur Guttormsson og útgefandi Hið íslenska bókmenntafélag. Höfundar eru margir, sem getur verið varhugavert en er í raun hér mjög eftir lífi og verkum Jóns sjálfs, sem var sannkallaður fjölfræðingur og lífsaðstæður hans fjölbreyttar. Við fáum hér yfirlit um ævi Jóns og verk hans. Hvar hann hafi dvalið og búið og þeim greinum fylgja skilmerkileg kort með bæjarmerkingum. Við fáum að vita að hann var náttúrufræðingur og með mikinn áhuga á álfum. Sýnishorn úr verkum Jóns gefur að líta. Hann er kirkjuskreytingarmaður á Hjaltastaðakirkju fyrir austan og fróðleg frásögn er af leit og fundi Maríulíkneskis sem er eftir Jón. Birt er skrá yfir afkomendur Jóns á Austurlandi. Við fáum orð Sjóns sjálfs um hvernig hin ágæta skáldsaga hans Rökkurbýsnir (2008) varð til og Ásdís Thoroddsen segir okkur af leikriti sínu um Jón og á hljómdiski sem fylgir bókinni eru sýnishorn og reyndar líka frásaga af ráðstefnu um Jón frá 2008, sungið og kvæði eftir Jón lesin upp. Ítarleg kort, dvalar- og bústaðir Jón merktir, mikið safn góðra mynda sem augljóslega eru valdar af kostgæfni. Þessi mikla fjölbreytni bókarinnar sýnir okkur að Jón lærði er lifandi viðfangsefni enn í dag og vonandi áfram. Ætla ég að Jón hefði verið ánægður með þessi efnistök. Vandvirknin er ofar öllu í þessari bók. Segja má að Jón hafi verið leiddur fram úr fylgsnum með doktorsriti Einars G. Péturssonar, Eddurit, 1998 og síðan heim til almennings með hinu nýja riti. Almenningur kannast eflaust best við Jón af frásögn hans af Spánverjavígunum 1615 þar sem Jón lærði reis gegn embættisvaldi Ara Magnússonar í Ögri og hélt fram málstað Spánverjanna sem hrakist höfðu um Strandir og Vestfirði í illviðrum. Þetta framferði sýslumanns ofbauð Jóni og fyrir þetta var Jón dæmdur og hrakinn með fjölskyldu sína burtu af Ströndum og við tóku mikil erfiðleika- og hrakningaár. En þarna kynnumst við fjölhæfni persónueinkenna sem má stilla upp til hliðar fjölhæfni í list og verkum: hugrekki, brennandi ástríðu, baráttuhug og seiglu í þrautum sem okkur er erfitt að skilja. Dugnaði og vinnusemi sem hinar erfiðu lífsaðstæður fá ekki bugað. Þetta öndvegisrit var til meðferðar í þætti Egils Helgasonar Kiljunni 18. september síðastliðinn og hlakkaði ég til að hlýða á þá vísu menn sem þar ættu um að fjalla. Þeir voru Sigurður G. Tómasson og Þorgeir Tryggvason. Er skemmst frá því að segja að annað eins skítkast og rangfærslur hef ég ekki heyrt áður í útvarpi. Þeir greindu ekkert frá neinu af því sem sagt er frá hér að ofan og eitt fordæmingaratriði Sigurðar birtist í þessum orðum: „Prentun bókarinnar er hneyksli.“ Hann sagði að rauði liturinn hefði ekki komið út sem bæri. Mér brá og fór að athuga mitt eintak og taldi að nú rétt einu sinni væri ég glámskyggn. Prentun er fín og bókin augnayndi. Það undraði Sigurð að svo mjög er sagt frá veru Jóns á Austurlandi, sem bendir til að hann hafi ekki lesið bókina. en þeir sem lesið hafa skilja af hverju. Ekki var fjallað um neinn einasta efnisþátt úr ritinu sem bendir til að þeir hafi ekki lesið það. Hinir nýju gagnrýnendur hefðu getað spurt sig spurninga til að taka til meðferðar í útsendingu: Hvar má skipa Jóni lærða niður í hugmyndaheimi Evrópu á 17. öld? /Skítkast. Eru rannsóknir hans í náttúrufræði mótaðar af evrópskum hugmyndum og hvað má kalla frumlegt og sjálfstætt framlag? /Skítkast. Hvað einkennir hann sem ljóðskáld? Hvernig greinir hann sig frá ljóðskáldum íslenskum á 17. öld? /Skítkast. Hvernig getum við skilið að Jón og fjölskylda geta lifað af þá ótrúlegu lífsraun sem á þau er lögð? /Skítkast. Fer nú að þynnast um skítkastið eigi það að koma í stað þessara spurninga. Hvernig líta þessir nýju gagnrýnendur á hlutverk sitt? Getur verið að þeir hafi fundið þarna vettvang fyrir skapbresti svo að þeir bitni ekki á fjölskyldunni? Hér er líkt og ótíndir götustrákar hafi verið gripnir af götunni og leiddir til öndvegis og ber Egill Helgason ábyrgð á því. Egill verður að setja þeim siðareglur. Hafi þeir siðferðisvitund eiga þeir að biðja höfunda, ritstjóra og útgefanda afsökunar á fúkyrðum sínum. Þá yrðu þeir menn að meiri. ..................
|
