Ferðaþjónustan: Heildstæð stefnumörkun og fjármögnun undirstöðuþátta brýnasta verkefnið

Á fáeinum árum er ferðaþjónusta að verða umfangsmesta atvinnugreinin hérlendis. Um hana var rætt fyrir aldarfjórðungi á Alþingi 1990, 113. löggjafarþingi þar sem fyrir lá öðru sinni þingsályktunartillaga um stefnumörkun í ferðamálum til langs tíma (164. mál) ásamt  frumvarpi til laga um ferðaþjónustu (246. mál). Að baki var þverpólitísk vinna sem fulltrúar frá þáverandi stjórnmálaflokkum höfðu átt aðild að og málið var afgreitt í sátt frá neðri deild þingsins. Um það hafði jafnframt verið fjallað í Ferðamálaráði og á sérstökum ráðstefnum. Framundan voru alþingiskosningar og svo fór að frumvarpið var stöðvað á lokastigi í þáverandi efri deild. Í 1. grein frumvarpsins um ferðaþjónustu var tilgangi og markmiði fyrirhugaðra laga lýst með þessum orðum:

• Að þróa og viðurkenna ferðaþjónustu sem mikilvægan og arðgæfan atvinnuveg.
• Að bæta lífskjör almennings með fjölbreyttu framboði ferða á hagstæðum kjörum, bæði innan lands og til annarra landa.
• Að valda sem minnstri röskun á íslenskri náttúru og samfélagi með ferðamennsku.
• Að hafa jákvæð áhrif á viðskiptajöfnuð landsmanna
• Að auka fjölbreytni atvinulífs í landinu og nýta vaxtarmöguleika ferðaþjónustunnar.
• Að renna stoðum undir þróun byggðar sem víðast á landinu.
• Að stuðla að því að sem flestir geti notið ferðalaga og útivistar við góðar aðstæður.
• Að hvetja Íslendinga til ferðalaga um eigið land til að efla þekkingu sína á náttúru þess, sögu og menningu.

Með því að stöðva framgang þessa máls var unnið óheillaverk sem stöðvaði og seinkaði eðlilegri vinnu af hálfu löggjafans og hins opinbera að þessum málum um langt skeið. 

Alþingi og ríkisstjórn hafa brugðist

Þegar ofangreind mál voru til umfjöllunar 1990 var árlegur fjöldi erlendra ferðamanna sem til landsins kom um 142 þúsund manns og gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á því ári voru áætlaðar 10 milljarðar króna sem þá nam um 10% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar. Á síðasta ári, 2015, voru samsvarandi tölur 1 milljón og 289 þúsund ferðamenn og gjaldeyristekjurnar námu 303 milljörðum, mun meira en frá sjávarútvegi eða stóriðju. Spáð er viðlíka eða meiri vexti í greininni til 2017 þegar fjöldi erlendra ferðamanna gæti farið yfir eina og hálfa milljón. Við öllum blasir að Íslendingar hafa ekki búið sig undir að taka sómasamlega á móti slíkum fjölda, hvað þá áframhaldandi aukningu. Hér hefur bæði löggjafinn og framkvæmdavaldið brugðist skyldum sínum og þá sérstaklega á yfirstandandi kjörtímabili þegar ljóst varð í hvað stefndi. Heildstæð stefnumörkun svipuð og lögð var til fyrir aldarfjórðungi hefur setið á hakanum og fjáröflun til lágmarksaðgerða með þátttöku greinarinnar  lætur enn á sér standa. Það eina sem ekki er vöntun á eru lánveitingar til hótelbygginga á höfuðborgarsvæðinu og stækkun flugstöðvar í Keflavík ásamt flugvélakaupum til að auka enn á áframhaldandi ósjálfbæran vöxt ferðaþjónustunnar.

Undirstöðuþættir í megnasta ólagi

Allir sem um landið ferðast nú á hásumardögum eru vitni að ótrúlega bágu ástandi undirstöðuþátta sem snúa að ferðalögum um landið. Álagið á fjölsóttustu ferðamannastaðina er yfirþyrmandi. Hreinlætismálin eru eins og menn átti sig ekki á brýnustu þörfum hvers einstaklings. Helstu vegir landsins eru í bágu og víða ört versnandi ástandi og bjóða heim slysum, að ekki sé talað um malarvegina á fjölförnum leiðum vestra og eystra. Löggæsla er allsendis ónóg og fjöldi ökuþóra virðir ekki hraðatakmarkanir. Álag á heilbrigðisþjónustu og björgunarsveitir er gífurlegt. Landvarsla er víða í svelti og leiðbeiningar ónógar. Aðgerðir sem lúta að skipulagi og undirbúningi þess að geta opnað ný svæði fyrir ferðafólki líða fyrir skort á fjármagni og góðir skipuleggjendur  liggja ekki lausu. Mikið er um útlendinga í þjónustustörfum sem kunna lítið sem ekkert í íslensku og mér er til efs að skólakerfið undirbúi æskufólk til þátttöku í þessum vaxtarbroddi sem skyldi. – Af þessari stuttu upptalningu er ljóst að fjármagn skortir sárlega úr sameiginlegum sjóði til að vinna upp þann mikla aðgerðahalla sem fyrir liggur. Sú vöntun er að miklum hluta sjálfskaparvíti þar sem ríkið hefur undanfarið afsalað sér eðlilegum skattgreiðslum frá ferðaþjónustunni sjálfri og þeim sem landið sækja heim.

Náttúra landsins er þolandinn

Alvarlegast af öllu er að reiðuleysið í ofangreinum grunnþáttum bitnar á því sem allir vita að er helsti aflvakinn í aðsókn erlendra ferðamanna hingað, þ.e. náttúra landsins og sú upplifun sem hún gefur við eðlilegar aðstæður. Illfærir og útjaskaðir göngustígar mæta fólki víða á fjölsóttum stöðum, gróður er troðinn niður og fjöldinn einn og sér spillir þeirri tilfinningu sem fylgir kyrrð og fámenni. – Alþingikosningar eru fram undan, en lítið sem ekkert heyrist frá stjórnmálaflokkunum um þau sjálfskaparvíti sem hér blasa við. Að óbreyttu stefnir í að margþætt og góð tækifæri í íslensku atvinnulífi glatist fyrir slóðaskap og forystuleysi þeirra sem stýra eiga þjóðarskútunni. Hér er því verk að vinna.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim