Loftlagsmálin, EES-aðild og orkupakkar frá Brussel eru dæmi um hrapalega skammsýni

Fróðlegt var að hlýða á eldhúsdagsumræðu frá Alþingi sl. miðvikudagskvöld, bæði það sem sagt var í knöppum ræðum eða menn leiddu hjá sér að minnast á. Meirihluti ræðumanna vék að loftslagsmálunum, lýsti yfir áhyggjum og hafði uppi heitstrengingar um viðbrögð. Það er ekki undrunarefni í ljósi þeirrar vakningar sem orðið hefur víða um lönd, ekki síst meðal ungs fólks. Úrslit kosninga til Evrópuþingsins um síðustu helgi með tvöföldun á fylgi Græningja í Þýskalandi er áminning sem endurspeglar breytt pólitískt landslag. Jafnframt rifjast það upp að hátt í mannsaldur tók að koma skýrum vísbendingum um hvert stefndi á framfæri við ráðandi stjórnmálamenn þannig að þeir vöknuðu og viðurkenndu aðsteðjandi vanda. Sá er hins vegar margþættur hvað varðar samskipti mannkyns við umhverfið og kallar á allsherjarendurskoðun á lífsháttum og efnahagskerfi. Skipti yfir á vistvæna orkugjafa eru brýn, en þeim þarf að fylgja mikill samdráttur í neyslu og skorður við hömlulausri fjölgun íbúa jarðar.

Loftslagsváin enn stórlega vanmetin?.

Stöðugt bætast við upplýsingar um rannsóknir vísindamanna og stofnana á líklegum áhrifum loftslagsbreytinga af mannavöldum á umhverfið, þar á meðal á hækkun sjávarborðs. Grein í bandaríska vísindatímaritinu PNAS 20. maí sl. um líkleg áhrif af bráðnun jökla á sjávarstöðu undir lok 21. aldar hefur vakið mikla athygli (Jonathan L. Bamber o.fl.: Ice sheet contributions to future sea-level rise ...). Byggt á eigin rannsóknum telja höfundarnir að miðað við 2ja gráðu hækkun meðalhita að hámarki í aldarlok, sem liggur að baki Parísarsamkomulaginu frá 2015, geti hækkun sjávarborðs orðið tvöfalt meiri en þar er gert ráð fyrir og numið allt að 2 metrum.  Þeirra ráðlegging til skipulagsyfirvalda er að miða við hækkun sjávar yfir þeim mörkum árið 2100. Árið 2200 gætu efri mörk sjávarstöðu, miðað við 5 gráðu hækkun meðalhita, numið + 7, 5 metrum! Óvissan um þróun mála svo langt fram í tímann er þó að sjálfsögðu mikil, tengd áhrifum á jökla á Grænlandi og á Suðurskautslandinu, sem og árangur af gagnaðgerðum. Hafa verður líka í huga að sjálft Parísarsamkomulagið er á engan hátt bindandi og Bandaríkin hóta að draga sig út úr því. Áhrif slíkra umhverfishamfara á sístækkandi borgarsamfélög yrðu gífurleg. Sú spurning blasir við hér sem annars staðar við hvað er miðað í núverandi skipulagsákvörðunum.

Áhrifin af EES-aðild hérlendis

Í eldhúsi Alþingis höfðu talsmenn flestra flokka uppi viðtekna þulu um ágæti EES-samningsins og bæði Samfylking og Viðreisn hafa aðild að Evrópusambandinu nú sem fyrr að meginmarkmiði. Það vill gleymast þegar metin eru áhrif pólitískra skuldbindinga til langs tíma að þótt allt virðist slétt og fellt að jafnaði geta áhrifin reynst afar afdrifarík til lengdar litið. EES-samningurinn fól í sér víðtækt og einhliða valdaframsal til Evrópusambandsins, sem margir töldu þá vera brot á stjórnarskrá okkar og sé það enn frekar nú horft til baka. Schengen-samkomulagið fylgdi í kjölfarið um aldamótin og  reglugerðir frá ESB áttu stóran þátt í hrunadansinum og falli íslensku bankanna haustið 2008. Hindrunarlaus sala á jarðeignum í heilum landshlutum til auðmanna á EES-svæðinu, eins og nú hefur gerst á Norðausturlandi og víðar, er afsprengi þessa margprísaða samnings og nú síðast þriðji orkupakki ESB sem skrifað hefur verið upp á í blindni af meirihluta á Alþingi. Viðkomandi láta sér í léttu rúmi liggja ausgljóst stjórnarskrárbrot og víðtækar afleiðingar á orkubúskap og náttúruvernd hérlendis. Stjórnarþingmenn báru það ekki við að ræða þennan gjörning við eldhúsborðið þótt fyrir liggi í skoðanakönnunum  að hann sé gerður í andstöðu við vilja meirihluta landsmanna.

Glæpa- og fíkniefnavá í skjóli Schengen

Aðild Íslands að Schengen-samkomulagi ESB fyrir tveimur áratugum var mjög umdeild og margir vöruðu við aukinni áhættu af glæpastarfsemi í skjóli af svonefndri frjálsri för innan Schengen-svæðisins. Ráðherrar Framsóknarflokksins á þeim tíma gengu hart fram í að Ísland skrifaði upp á Schengen. Nýkomin er út skýrsla ríkislögreglustjóra (maí 2019) um gífurlega álættu af brotastarfsemi. Þar segir m.a. orðrétt:
„Að mati greiningardeildar ríkislögreglustjóra er skipulögð brotastarfsemi á Íslandi hvað greinilegust í innflutningi, framleiðslu, sölu og dreifingu fíkniefna. Ljóst er að þessi markaður veltir miklum fjármunum og starfsemin er þaulskipulögð hjá sumum þeirra afbrotahópa sem nærri koma. Fyrirliggjandi upplýsingar greiningardeildar ríkislögreglustjóra eru á þann veg að skipulögðum hópum hafi fjölgað á síðustu árum. ... Almennt gildir að hópar samanstanda ýmist af íslenskum eða erlendum ríkisborgurum þótt vissulega þekkist samstarf aðkomu-og heimamanna. Tiltækar upplýsingar benda til þess að umsvif erlendra glæpahópa fari vaxandi á sviði fíkniefnaviðskipta.  ... Geta íslensku lögreglunnar til að sporna gegn skipulagðri glæpastarfsemi telst lítil. ... Samkvæmt framangreindu áhættumati er ljóst að samfélagi og einstaklingum á Íslandi stafar mikil ógn af starfsemi skipulagðra glæpahópa.“
Í skýrslunni er ekki lagt mat á þátt Schengen-samstarfsins í þessari þróun, en augljóst er að það skiptir verulegu máli á þessu sviði sem og öðrum. Þetta eru margir að gera sér ljóst nú, seint og um síðir, m.a. forysta Framsóknarflokksins. Um það vitnar samþykkt 34. þings flokksins haustið 2016 þar sem segir:
„Í ljósi þeirra grundvallarbreytinga sem orðið hafa á vettvangi EES, meðal annars með útgöngu Bretlands og í ljósi vandamála er tengjast Schengen samstarfinu er orðið tímabært að meta árangurinn af þessum samningum og velta upp valkostum.“

Látum ekki raddir vorsins þagna

Margt leitar á hugann á björtum vordögum, fögnuður yfir að sjá náttúruna vakna af dvala, farfuglana þyrpast yfir hafið og hefja sinn söng, hvern með sínu nefi, og æskufólk standa upp af skólabekk til að ganga á vit ævintýra sumarsins. En gleðin yfir vorkomunni er óneitanlega blendin því að úr öllum áttum berast nú varnaðarorð um aðsteðjandi vá, studd af upplýsingum um  manngerða röskun á umhverfi plánetunnar sem fá staðfestingu nær daglega. Árið 1965 gaf Almenna bókafélagið út ritið Raddir vorsins þagna (Silent Spring) eftir Rachel Carson, bandarískra konu og náttúrufræðing. Hún tileinkaði rit sitt Albert Schweitzer sem sagði: „Maðurinn hefur glatað hæfileikanum til að sjá fyrir afleiðingar gerða sinna. Að lokum mun hann tortima jörðinni.“ – Það þarf mikið að gerast til að aðvaranir Rachelar Carson og ofangreind ummæli Schweitzers verði ekki að áhrínsorðum. Til þess þarf aðra og skarpari sýn en einkenndi ræður flestra á eldhúsdegi á Alþingi.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim