Ljósmyndir og dagbækur Pikes Wards eru óvæntur fjársjóður

Við Íslendingar höfum notið þess að margir útlendingar sem lögðu leið sína hingað á liðnum öldum sögðu frá reynslu sinni á eftirminnilegan hátt í rituðu máli. Margar slíkar ferðasögur hafa verið þýddar og gefnar út, oft myndskreyttar á þeirrar tíðar vísu. Upp í hugann koma frá 19. öld nöfn manna eins og Ebenezer Henderson, Konrad Maurer og William Collingwood og frá 20. öld myndir og frásagnir þýskra ferðalanga frá millistríðsárunum sem birtust í ritinu Úr torfbæjum inn í tækniöld (Örn og Örlygur 2003). Við áttum vart von á því að enn myndu bætast í þennan hóp einstaklingar sem ekki var áður kunnugt um og hefðu eitthverju marktæku að miðla um land og þjóð. Nú hefur nafn Englendingsins Pike Ward (1856–1937) hins vegar óvænt birst okkur, tengt bæði máli og myndum frá því um 1900 og árunum fram að fyrri heimsstyrjöld. Ward var Íslendingum áður að góðu kunnur af störfum sínum sem fiskkaupmaður hérlendis um og eftir aldamótin 1900, og einnig vegna safns síns af gömlum munum sem Þjóðminjasafnið fékk til varðveislu þegar árið 1950.

Dagbækur Wards spennandi lesning

Í fyrra kom út hjá Ampora Press bókin The Icelandic Adventures, sem hefur að geyma dagbókarfærslur Pike Wards frá árinu 1906. Handrit með þeim fundust fyrst árið 2016  í geymsluhólfi á heimili eins afkomanda hans. Bókin er rit upp á rúmar 200 blaðsíður og hefur að geyma texta úr þremur dagbókarhandritum Wards  frá dvöl hans á Íslandi þetta ár frá mars til nóvember. Hérlendis hafði hann þá dvalið langdvölum ár hvert allt frá fyrstu heimsókn sinni hingað 1893. Starfsemi hans sem fiskkaupmanns teygði sig víða um land , en fyrstu árin hafði hann aðalaðsetur sitt í Reykjavík, færði sig til Hafnarfjarðar 1898, en árið sem hann skrifar dagbókina gerir hann aðallega út frá þremur stöðum: Reykjavík, Ísafirði og Seyðisfirði. Hann lærði íslensku og hafði íslenska aðstoðarmenn og hestasveina í ferðum sínum víða um land. Árið 1899 gerði hann út togarann Utopia frá Hafnarfirði með breskri áhöfn sem ekki reyndist vandanum vaxin og enga Íslendinga var þá að hafa til slíkra starfa. Þegar hann byrjar dagbókina 1906 er hann að leggja upp í ferð með s/s Vestu frá Englandi til Berufjarðar (Djúpavogs)  í hörku vetrarveðri. Þaðan var haldið áfram norður um land allt til Reykjavíkur með viðkomu á mörgum stöðum. Í Reykjavík og nágrenni dvaldi Pike fram í miðjan maí, fór þá til Ísafjarðar en í byrjun júlí lá leiðin til Seyðisfjarðar. Þaðan hélt hann um Fjarðarheiði upp á Hérað og áfram til Vopnafjarðar og Bakkafjarðar. Seyðisfjarðarþátturinn fær mest rúm í dagbókinni, enda ekki haldið þaðan suður fyrr en um miðjan október. Meðan Ward dvaldi á Seyðisfirði fékk Ísland símasamband við umheiminn. – Dagbók hans er skemmtileg aflestrar, með glöggum lýsingum á daglegu lífi, mataræði og aðbúnaði fólks. Þrátt fyrir gagnrýni og góðlátlegt grín leynir sér ekki samúð og velvilji hans í garð heimamanna. Vonandi er þess ekki langt að bíða að þetta rit birtist okkur á íslensku.

Ward sem fjölhæfur áhugaljósmyndari

Nýlega bárust Þjóðminjasafni Íslands frá Devon Heritage Centre í Exeter sýnishorn af ljósmyndum Wards sem þar er að finna í 8 úrklippubókum frá hans hendi. Þetta reyndist vera mikill fengur sem varð til þess að Ljósmyndasafn Íslands vann upp sýningu um hann sem opnuð var 20. október sl. undir fyrirsögninni „Með Ísland í farteskinu“. Það var ævintýri líkast að hlýða á Ingu Láru Baldvinsdóttur sviðsstjóra segja frá og leiða gesti um sýninguna við opnun hennar. Ásamt henni vann að sýningunni Kristín Halla Baldvinsdóttir. Glöggar upplýsingar fylgja hverri mynd og munum úr fórum Wards. Hann birtist mönnum þarna sem reyndur og fær áhugaljósmyndari sem á margan hátt fyllir í sögulega eyðu með fjölbreyttu myndefni víða að af landinu. Sem vænta má er þarna að finna fjölda mynda af atvinnulífi við sjávarsíðuna, konum í erfiðisvinnu og körlum á sjó, en líka tækifærismyndir af óvenjulegum viðburðum eins og brúðkaupsskrúðgöngu í Reykjavík 1895, niðurdýfingarskírn á Ísafirði 1910, hárklippingu á sýslumanni úti fyrir Hótel Seyðisfirði og ljósmyndatöku framan við Lúðvíkshúsið gamla á Norðfirði. Fjölda margbreytilegra húsa úr timbri og torfi frá upphafi 20. aldar bregður hér fyrir, t.d. af bænum á Miðhúsum á Héraði. Hér sjást bátar og skip af öllum stærðum og næstelsta bifreið hérlendis, Grundarbíllinn frá 1909, er vel sýnilegur. Margbreytilegar mannamyndir auka á fjölbreytnina, t.d. af eina lögregluþjóni landsins 1896, af Jóni fótalausa og af Jónasi Mána dyraverði Alþingis. Margar úrklippur úr breskum blöðum þessa tíma með frásögnum frá Íslandi auka á fjölbreytni sýningarinnar sem og munir úr safni Wards. Hann tók einnig svonefndar stereó- eða þrívíddarmyndir sem horft var á í sérstökum kíkjum og opnuðust þá óvæntir töfraheimar. Sá sem þetta skrifar minnist slíks galdratækis úr æsku sinni eystra. – Þess er að vænta að margir leggi leið sína á þessa frábæru sýningu í Þjóðminjasafninu, þar á meðal fólk sem víðast að af landinu.

Hjörleifur Guttormsson

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim