Loftslagsháskinn og ákall Sameinuðu þjóðanna um aðgerðir

Loftslagsmál verða í sviðsljósi heimsfrétta á næstu dögum í tengslum við sérstakan „aðgerðafund“ (Action Summit) sem boðað hefur verið til mánudaginn 23. september nk. af Antonio Guterres, aðalritara Sameinuðu þjóðanna. Í aðdraganda hans mun ungt fólk undir forystu Grétu Thunberg minna rækilega á sig. Opinbert tilefni fundarins eru brigður á gefnum loforðum þjóða heims um samdrátt í losun gróðurhúslofttegunda samkvæmt Parísarsamkomulaginu 2015. „Komið ekki með ræður, færið okkur staðfestar áætlanir um samdrátt“segir í fundarboði. Þetta á að vera fundur þar sem ríkisstjórnir senda inn ákveðin og sannfærandi dæmi um hvernig þær séu að draga úr losun til að hamla gegn loftslagsbreytingum sem nú gera daglega vart við sig. Í því samhengi má minna á að hálf öld er liðin frá því mælingar sýndu greinilega í hvað stefndi (sjá línurit, mynd 1).  Með núverandi hraða í aukinni  losun stefnir í 3–5°C hækkun meðalhita á jörðinni í aldarlok sem gera myndi út af við siðmenningu okkar jarðarbúa. Hitabreytingin yrði að mati sérfróðra mest á norðlægum slóðum. Afleiðingar vegna hlýnunar eru nú taldar verða mun alvarlegri en fyrir lá í aðdraganda Parísarfundarins fyrir fjórum árum. Trump forseti gaf þá út yfirlýsingu um að Bandaríkin muni segja sig frá Parísarsamkomulaginu. Á það reynir hins vegar ekki fyrr en fjórum árum eftir að sáttmálinn gekk í gildi, sem var 4. nóvember 2016. Niðurstaðan hvað það varðar fer því eftir úrslitum í komandi forsetakosningum, þ.e. í nóvember á næsta ári. 

Stórveldi Asíu og litla Ísland

Kína sem losar mest allra þjóða af gróðurhúsalofttegundum hlaut fyrst eftir Parísarsamkomulagið lof fyrir það að draga úr slíkri losun með lokun kolaorkuvera. Nú hefur sú þróun aftur snúist við með auknum fjárfestingum þar heima fyrir og auk þess lofa Kínverjar lánveitingum til annarra þjóða, m.a. undir merkjum áætlunarinnar um Belti og braut, og þá án tillits til loftslagsáhrifa. Indland er í fjórða sæti um losun á eftir Kína, Bandaríkjunum og Evrópusambandinu. Á Indlandi hefur losun aukist jafnt og þétt frá síðustu aldamótum, að stærstum hluta vegna orkuframleiðslu, einkum með kolum sem jafnframt valda alvarlegri mengun, þar sem dögum með yfir 35°C hita hefur farið ört fjölgandi síðustu ár. – Litið til Íslands með ríkulega endurnýjanlega orku kemur á óvart hátt hlutfall losunar á íbúa og á heildina litið, þ.e. 4.753 kílotonn CO2-ígilda árið 2017. Var það aukning um 2,5% frá árinu á undan og um nær þriðjung frá viðmiðunarárinu 1990. Framtíðarspá Umhverfisstofnunar, sem er mikilli óvissu háð, gerir ráð fyrir aukinni losun fram til ársins 2021, en að hún fari síðan lækkandi niður í 4158 kílótonn árið 2035, sem auðvitað er fjarri æskilegri útkomu.

Danmörk sem fyrirmynd

Í Danmörku var eftir þingkosningar sl. vor mynduð ríkisstjórn studd af fjórum flokkum sem settu sér skýr og framsækin markmið í loftslagsmálum. Í málefnasamningi  hennar er gert ráð fyrir að lögfesta niðurskurð í losun gróðurhúsalofttegunda um meira en helming frá núverandi stöðu fram til ársins 2030 eða um 70% miðað við árið 1990. Dan Jørgensen ráðherra loftslags- og orkumála í dönsku stjórninni segir, að eigi að ná þessum markmiðum sé brýnt að breyta vinnuferlum í áður óþekktum mæli innan danska stjórnarráðsins, einnig í fjármálaráðuneytinu. (Information, 13. sept. 2019) Sett hefur verið á fót sérstök stjórnarnefnd sjö ráðherra um grænar breytingar. Á fyrsta fundi hennar nýlega lagði loftslagsráðherrann fram til samráðherra sinna nýútkomna bók eftir Jørgen Steen Nilsen sem ber heitið Som gjaldt det livet (Með lífið að veði). Hann lét þau ummæli fylgja, að ekkert nýlegt verk lýsi jafn vel þeim áskorunum sem stjórnmálamenn muni standa frammi fyrir næstu árin. Eða með orðum höfundarins Nilsens: „Við verðum hér og nú að snúa við rismiklu vaxtarlínuriti um CO2-losun frá síðustu tveimur öldum yfir í ennþá brattara fall í samdrætti.“ (Sjá meðfylgjandi línurit, mynd 2)

Þjóðverjar með böggum hildar

Ekkert ber hærra í þýskum stjórnmálum nú um stundir en væntanlega löggjöf um loftslagsmál. Mikið hefur borið á milli ríkisstjórnarflokkanna um leiðir til að draga úr losun, en stóraukið fylgi græningja og fundur SÞ í New York um næstu helgi þrýstir á um niðurstöðu. Bílaiðnaðinn og losun frá bifreiðum hefur ásamt húshitun eðlilega borið hátt í umræðunni. Fátt stendur hjarta Þjóðverja nær en einkabíllinn og frjáls för án hraðatakmarkana á aðalleiðum (Autobahn). Hátt í milljón manns vinnur við bílaframleiðslu, og aðhald og breytingar á því sviði snerta því fjölmarga. „Das Auto ist das identitätsstiftende Produkt der Deutschen“ segir Der Spiegel 14. sept. 2019, þ.e. „Bíllinn er einkennistákn þýskrar framleiðslu“. Þrátt fyrir mikið umtal um að draga úr losun frá umferð hefur lítið miðað í þeim efnum síðustu áratugi. Því veldur ekki síst að á móti minni orkueyðslu bifreiða hefur þyngd þeirra og afl aukist (Sport Utility Vehicle, SUV). Í Þýskalandi sem víðar er mikið rætt um rafbíla, en hlutur þeirra er enn smár. Helst virðist nú stefna í að ákveðið gjald eða skattur verði lagður á CO2-losun þarlendis, etv. um 50 evrur á tonn.

Enn vantar kjölfestu í íslenska loftslagsstefnu

Við upphaf stefnuumræðu á Alþingi í síðustu viku skorti Katrínu forsætisráðherra ekki almenn orð um loftslagsvána: „Við munum nýta efnahagslega hvata til að ná loftslagsmarkmiðum, bæði græna skatta og grænar ívilnanir. Matvælastefna stjórnvalda lítur dagsins ljós í vetur og þar verða loftslagsmarkmiðin höfuðmarkmið ásamt lýðheilsu og sjálfbærni. Við höfum ákveðið að forgangsraða fjármagni til rannsókna á loftslagsbreytingum og aðgerðaáætlunin sjálf verður í stöðugri endurskoðun til samræmis við niðurstöður vísindanna.“ Eftir er að sjá hvort svo almennur boðskapur verður látinn nægja af Íslands hálfu Í New York næsta mánudag. Hvað sem því líður  mun viðfangsefnið áfram minna óþyrmilega á sig og kalla á skýr viðbrögð.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim