| Erindi til Þingvallanefndar um Silfru og viðbrögð við athugasemdum
Þann 31. október sl. sendi ég Þingvallanefnd erindi um stefnumörkun hennar varðandi Þjóðgarðinn og áframhald á fjöldaköfun á vegum fyrirtækja í gjánni Silfru í hjarta garðsins. Var það í annað sinn á einu ári sem ég beindi áskorun til nefndarinnar um það efni. Svar fékk ég loks 29. nóvember sl. frá formanni nefndarinnar, Ara Trausta Guðmundssyni, fyrir hennar hönd. Þar eð hér er um stórmál að ræða sem varðar framtíð Þingvalla tel ég rétt að biðja Morgunblaðið að birta það sem okkur fór á milli, en ekkert er um það að finna á heimasíðu þjóðgarðsins eða í fundargerðum Þingvallanefndar.
Bréf mitt til Þingvallanefndar
„Tilefni þess að ég nú skrifa Þingvallanefnd er umræða um köfun í gjánni Silfru í Þjóðgarðinum á Þingvöllum í framhaldi af athugasemd Jónasar Haraldssonar til UNESCO vegna Þjóðgarðsins á Þingvöllum.
Sem einn af þremur fulltrúum Alþingis átti undirritaður sæti í Þingvallanefnd í 12 ár, þ.e. á tímabilinu 1980–1992. Þar átti ég hlut að fyrstu Stefnumörkun Þingvallanefndar í skipulagsmálum sem samþykkt var og gefin út í maí 1988. Síðan hef ég sem áhugamaður fylgst með málefnum þjóðgarðsins og sent ítrekað ábendingar og tillögur til Þingvallanefndar. Síðast sendi ég nefndinni 10. október 2018 athugasemdir við tillögu um stefnumörkun fyrir þjóðgarðinn til ársins 2038 sem þá lá fyrir til kynningar.
Þar kom m.a. fram sú skoðun mín að leggja beri af köfun í gjánni Silfru í hjarta þjóðgarðsins, en þess í stað verði komið upp aðstöðu til skoðunar og lifandi leiðsagnar á Þingvallavatni í Rauðukusunesi utan þinghelginnar nálægt suðurmörkum þjóðgarðsins. Um þetta sagði orðrétt í erindi mínu til nefndarinnar:
„Í Rauðukusunesi (Kárastaðanesi) nálægt suðurmörkum þjóðgarðsins er ákjósanlegur staður til að koma upp aðstöðu til skoðunar og lifandi leiðsagnar á Þingvallavatni. Þar ganga inn í nesið vatnsfylltar gjár sem hentað geta til köfunar og ágæt sýn er þaðan út yfir vatnið. Þarna er kjörið að koma upp og þróa aðstöðu til kynningar á vatninu, ekki síst fyrir skólaæsku, en einnig fyrir áhugamenn um köfun og fyrir vöktunar- og rannsóknaraðila. Auðvelt er að koma þar upp bátanaustum og viðeigandi aðstöðu til siglinga á vélarlausum bátum. Um leið og þarna verði byggð upp aðstaða, m.a. til köfunar, ber að leggja af köfun í Silfru í hjarta þjóðgarðsins, en 56 þúsund manns fóru í gjána á árinu 2017. Þessi starfsemi samræmist á engan hátt eðlilegum rekstri, sbr. það sem segir í „5.9. Stjórnun“ þar sem stendur (s.19): „Starfsemi á vegum einkaaðila innan þjóðgarðsins fellur að skýrum ramma sem viðheldur náttúrulegu og vistvænu yfirbragði með virðingu fyrir helgi staðarins. Slíkri þjónustu er valinn staður í samræmi við stefnu um landnotkun og almennt í hæfilegri fjarlægð frá þinghelginni.
Lífríki Þingvallavatns er einstakt á heimsvísu. Þar hafa þróast fjórar gerðir af bleikju auk þess sem þar er að finna einstakan urriðastofn, frægan fyrir langlífi og stærð. Grábleikja er einstakt afbrigði dvergvaxinnar bleikju sem er að finna í gjánum í þjóðgarðinum. Þingvallavatn er sérstaklega frjótt og gróðursælt þó það sé mjög kalt. Um þriðji hluti botnsins er þakinn gróðri og magn þörunga er mikið. Lággróður nær út á 10 m dýpi en hágróður myndar stór gróðurbelti á 10–30 m dýpi. Alls hafa fundist um 150 tegundir þörunga og háplantna og 50 tegundir smádýra frá fjöruborði og út á mikið dýpi.
Vegur liggur frá þjóðvegi hjá Kárastöðum niður í Rauðukusunes. Frá ofanverðu nesinu er auðveld gönguleið norður í þinghelgina um Hallinn skammt ofan við vatnið og núverandi sumarbústaði. Á þeirri leið er auðvelt að skyggnast niður í Hrútagjá, Lambagjá og Hestagjá sem taka þar við til suðurs ein af annarri í framhaldi af Almannagjá. Með því að koma upp aðstöðu í Rauðukusunesi til kynningar og skoðunar á Þingvallavatni fæst æskileg dreifing á álagi og umferð gesta um þjóðgarðinn og ný sýn opnast til svæðis sem hefur að mestu verið hornreka til þessa í þjóðgarðinum.“
Frá Þingvallanefnd bárust mér engin svör vegna athugasemda minna, en nefndin samþykkti nýja stefnumörkun fyrir þjóðgarðinn á fundi sínum 12. desember 2018. Þar segir um núverandi stöðu:
„Mjög eftirsótt er að kafa í gjánni Silfru. Nokkur fyrirtæki bjóða köfun, bæði í og undir yfirborði vatnsins. Þessi fyrirtæki hafa haft bráðabirgðaaðstöðu fyrir tækjabíla í dæld norðan Silfru. Verið er að greina burðarþol Silfru og móta leiðir til að stýra álagi á hana.“ (s. 21)
Af þessum orðum í stefnumörkuninni verður ekki annað ráðið en að halda eigi áfram köfun í gjánni Silfru. Þessu hefur nú Jónas Haraldsson lögfræðingur mótmælt, m.a. í erindi til UNESCO, með vísan til náttúruverndar og tek ég eindregið undir sjónarmið hans.
Annars staðar segir í stefnumörkin Þingvallanefndar: „Áhersla verði lögð á að kynna lífríki vatnsins fyrir gestum á áhugaverðan hátt.“ (s. 48) Á öðrum stað segir: „Útivistarmöguleikar í Rauðukusunesi verði þróaðir frekar.“ (s. 44) Hvort tveggja getur rúmað þær tilvitnuðu hugmyndir hér að ofan um aðstöðu í Rauðukusunesi sem ég fyrst nefndi í hugmyndasamkeppni um þjóðgarðinn haustið 2011 og ítrekaði í erindi mínu til nefndarinnar fyrir ári.
Ég vil með þessu ítreka ofangreind sjónarmið um leið og ég skora á Þingvallanefnd að hverfa frá því að heimila áframhaldandi köfun í gjánni Silfru.“ Með vinsemd og virðingu Hjörleifur Guttormsson. Afrit í enskri þýðingu til UNESCO, París.
Svar Ara Trausta f.h. Þingvallanefndar
Kæri Hjörleifur. Fyrst af öllu bið ég þig afsökunar á að nefndin hafi ekki svarað fyrr bréfi þínu frá 31.okt. 2019. Því valda annir og sérstaklega mínar, en ég fékk það verkefni að svara fyrir hönd nefndarinnar.
Hvað alla stefnumörkun Þjóðgarðsins á Þingvöllum og Þingvallanefndar áhrærir vil ég upplýsa að unnið hefur verið vandlega með allar ábendingar, sem bárust, einnig af hálfu þeirra sem vinna stefnuna í skipulagsmálum. Nefndin telur þær meginákvarðanir réttar sem teknar voru til dæmis um staðsetningu mannvirkja í samræmi við rökstudda stefnu í umhverfis- og verndarmálum þjóðgarðsins. Þegar verndar- og nýtingaráætlunin var samþykkt gerðist það samhljóða. Atvinnustefna hefur verið unnin í samræmi við verndar- og nýtingarstefnu þjóðgarðsins; íhaldsöm myndu margir segja, en engu að síður í samræmi við þverpólitískt álit nefndarmanna og faglega umfjöllun sérfræðinga. Ég vona að þú sért nefndinni sammála um hana svo langt sem það nær, þ.e. að slepptri starfseminni í Silfru.
Nefndinni og þig greinir á um nýtingu á Silfru (og væntanlega líka Davíðsgjá). Sá ágreiningur snýst um það hvort núverandi starfsemi þar (í samræmi við nýgerða þolmarkagreiningu) „falli að skýrum ramma sem viðheldur náttúrulegu og vistvænu yfirbragði með virðingu fyrir helgi staðarins“ (sbr. bréf þitt). Nefndin hefur einmitt metið þá virkni sem fylgir köfunarleyfum í Silfru í ljósi þessara, og raunar, fleiri atriða.
Fyrst af öllu hefur Þingvallanefnd ekki aftekið með öllu að atvinnustarfsemi kunni að vera leyfð í sigdalnum milli Almannagjár og Hrafnagjár eða innan „landhelgi“ þjóðgarðsins á Þingvallavatni svo meginsvæði sé afmarkað, einkum tímabundin starfsemi. Að svo komnu er þó aðeins um starfsemina í Silfru að ræða, sem ekki er á vegum stofnunarinnar sjálfrar. Af meginstefnu þjóðgarðsins má svo ráða að sú stefna að hafa umtalsverð ný mannvirki öll vestan Almannagjár mun merkja að mannvirki með verulegri fyrirferð, og reist vegna atvinnustarfsemi, verða vart staðsett í þinghelginni eða nágrenni hennar. Smáhýsi, bílastæði og járnstigi í Silfru teljast ekki, að mati nefndarinnar, spilla ásýnd Þingvalla. Að auki er stefnt að því að sumt af núverandi aðstöðu kafara og fyrirtækja þeirra vegna verði fært upp fyrir gjá þegar ný þjónustuaðstaða verður hönnuð, byggð og tekin í notkun nærri Langastíg. Flutningur viðskiptavina köfunarfyrirtækjanna að Silfru mun þá fara fram með rafskutlum/rafrútum frá þeim stað, líkt og aðrir megin fólksflutningar að helstu stöðum í þjóðgarðinum. Nefndin telur yfirbragð núverand fyrirkomulag ásættanlegt en fagnar því sérstaklega að fyrir liggur að það falli betur inn í heildarásýnd þinghelginnar þegar fram líða stundir.
Almennt tekur nefndin undir þau sjónarmið að ýmis konar afþreying og náttúru- eða menningarskoðun eigi að rúmast innan þjóðgarða, og þá að sjálfsögðu í samræmi við eðli þeirra og stærð. Á Þingvöllum getur afþreying falist í skipulögðum gönguferðum, sýningum, tónleikum, hjólreiða- eða hestaferðum á sérleiðum, bátsferðum og takmarkaðri köfun, svo það helsta sé nefnt. Ný svæði munu opnast í þessu skyni, jafnt á Rauðkusunesi sem á landsvæði suðaustan vatns, til dæmis hjá Arnarfelli. Þar geta komið við sögu ýmist opinberar stofnanir, þjóðgarðurinn eða einkaaðilar, í samræmi við atvinnustefnuna.
Köfun í Silfru er ein tegund náttúruskoðunar og er eitt og annað að finna í skjölum þjóðgarðsins um viðhorf þar að lútandi: Í stefnumörkun Þjóðgarðsins á Þingvöllum er fjallað um afþreyingu og dvöl innan hans í kafla 5.3 og þar er vikið að umgjörð atvinnustarfsemi í þjóðgarðinum. Í kafla um Framtíðarsýn stendur þetta:
“Aðstaða til móttöku þeirra ólíku hópa sem sækja þjóðgarðinn á Þingvöllum heim er góð allt árið um kring og miðar að því að skapa gott aðgengi og ánægjulega upplifun gesta en tryggja jafnframt varðveislu og góða umgengni um náttúru- og menningarminjar. Gengið er út frá því í allri uppbyggingu og fyrirkomulagi varðandi móttöku gesta að meginmarkmiðið er að miðla menningar- og náttúrufarslegri sérstöðu Þingvalla. Þingvellir hafa yfirbragð kyrrðar og helgi og uppbygging mannvirkja fellur vel að umhverfinu. Innan þjóðgarðsins er hægt að njóta náttúru, upplifa sögu, fræðast og stunda útivist á lifandi og skemmtilegan hátt og gestir fara almennt fróðari eftir dvöl sína í þjóðgarðinum” Og enn fremur: “Gestir eiga þess kost að kynnast lífríki vatnsins og umhverfinu þar“.
Með því að heimila köfun í Silfru og Davíðsgjá er almenningi veitt aðgengi að vatninu. Þar geta gestir upplifað náttúru Þingvallavatns með sérstæðum hætti en auðvitað unnt að gera það á annan veg, t.d. með sérbúnum bátum, ef því væri að skipta. Þeir hópar sem fara í skipulagða ferð í Silfru fá allir upplýsingar og fræðslu um þjóðgarðinn, grunnvatnsstrauma og lífríki Þingvallavatns.
Þolmarkagreining EFLU og samstarfsaðilans, sérfæðingsins Nathans Reigner, gefur tilefni til að ætla að áhrif djúpköfunar og snorkls hafi ekki umtalsverð áhrif á vatnagróður eða dýralíf í Silfru. Á það skal jafnframt minnt og undirstrikað að eftirlitsáætluninni sem fylgir er ætlað að skera úr um hvort greiningin standist eðlilega rýni eður ei. Komi í ljós að frumgreining EFLU reynist gölluð er unnt að bregðast við og minnka álag á Silfru með breytingum á köfunarleyfum eða jafnvel ganga enn lengra. Skemmdir á gróðurlendi við Silfru er arfleifð fyrr tíðar og merkt ástandi þegar lítt var ráðið við snarvaxandi álag gesta. Nú er tekist á við gróðurskemmdir með æ betri árangri.
Ég hvatti Jónas Haraldsson til þess, í samvinnu við Þingvallanefnd, að leita formlega til UNESCO með sínar skoðanir. Það hefur hann gert, eins og þú minnist á, og okkur hefur borist bréf með fyrirspurnum frá UNESCO. Þeim verður svarað mjög ítarlega og er efni svarbréfsins, nú langt komið í samráði við til þess bæra aðila. Þá er að bíða eftir viðbrögðum UNESCO og bregðast enn á ný við þeim. Ég get fullvissað þig um að farið verður eftir þeim tilmælum um Silfru, ef einhver verða, sem kunna að berast þjóðgarðinum og Þingvallanefnd frá UNESCO í tilefni af umkvörtunum Jónasar Haraldssonar.
Virðingarfyllst, Ari Trausti Guðmundsson form. Þingvallanefndar .”
Hjörleifur Guttormsson |
