Misréttið í Bandaríkjunum, kynþáttahatur og yfirþyrmandi náttúruvá

Margt veldur áhyggjum litið út í heim frá Íslandi á þessum vordögum. Höfum við þó við ærin vandamál að glíma, m.a. tengd framvindu efnahagsmála í kjölfar veirufaraldurins, sem vel hefur tekist til við að halda hér í skefjum. Ástand og þróun mála í Bandaríkjunum á síðustu vikum yfirskyggir allt annað, þar sem saman fara vettlingatök og ráðleysi gagnvart veirunni sem þegar hefur kostað þar á annað hundrað þúsund manns lífið, og við hefur síðan bæst uppreisn almennings gagnvart landlægu kynþáttamisrétti. Við  stjórnvölinn situr forseti sem á sér nú orðið fáa formælendur erlendis og grípur helst til ráða sem magna átök og sundrungu heima fyrir, m.a. með hótun um að beita hervaldi gagnvart eigin borgurum.

Þeldökkir sem annars flokks fólk

Bandarískt þjóðfélag er afar margbrotið, landfræðilega, sögulega og hvað efnahag og menningu snertir. Ríkidæmi er þar meira og stéttaskipting djúptækari en annars staðar þekkist. Auður hefur þar eins og víðar hlaðist á æ færri hendur síðustu áratugi og við það þrengt að millistéttum, að ekki sé talað um þá sem höllustum fæti standa. Í þeim hópi eru þeldökkir yfirgnæfandi, afkomendur innfluttra þræla frá fyrri tíð en einnig innflytjendur frá Rómönsku Ameríku og Asíu sem stöðugt fer fjölgandi. Þetta er sá jarðvegur sem linnulaus mótmæli síðustu vikna sprettur úr og endurspeglar djúpstæðan og vaxandi klofning í samfélaginu. Mótmælin nú eru langt frá því að einskorðast við þeldökka, eins og sjá má af myndum. Í ljósi þeirra verður skiljanlegt það mikla fylgi sem Bernie Sanders fékk í forkosningum Demókrata fyrr á árinu. Hann var af andstæðingum stimplaður sem sósialisti þar eð hann vísaði m.a. til Norðurlanda sem fyrirmyndar um sæmilegan jöfnuð og almannatryggingakerfi. Málstaður hans virtist einkum njóta stuðnings meðal ungs fólks, en ekki sérstaklega úr röðum þeldökkra. Sá sem hér heldur á penna þekkir Bandaríkin aðeins af nokkrum heimsóknum og ferðum á liðinni öld, en nóg til þess að skynja augljósa mismunun í garð þeldökkra. Vonir voru bundnar við forsetatíð Obama með sínar afrísku rætur, en viðsnúningurinn síðan stefnir í þveröfuga átt.

Forystuhlutverk Bandaríkjanna dvínandi

Það kemur ekki á óvart að Bandaríkin eru nú óðum að glata því forystuhlutverki sem þau höfðu meðal vestrænna ríkja lengst af allt frá seinni heimsstyrjöldinni. Hernaðaríhlutun þeirra, einkum í vestanverðri Asíu, í Írak, Afganistan og víðar, hefur reynst samfelld raunasaga, sem og stuðningur þeirra við ramma afturhaldsstjórn í Saudi-Arabíu. Það sama á við um stuðning þeirra við útþenslustefnu Ísraelsríkis gagnvart Palestínu, þvert á alþjóðasamþykktir. Þá er andstaða Trump-stjórnarinnar gegn Parísarsamningnum 2015 og markmiðum hans um að draga úr hlýnun andrúmsloftsins hörmulegur blettur á annars um margt framsækinni stefnu bandarískra stjórnvalda í umhverfismálum fyrr á tíð. Þegar Trump nú reynir að draga bandarískt herlið út úr feninu í Afganistan virðast hermálayfirvöld í Washington ætla að beina kröftum og áhrifum í norðurátt, að Norður-Íshafinu og grannsvæðum. Um það ber vott nýlegt tilboð Trumps til Danmerkur um að Bandaríkin „kaupi“ Grænland. Í sömu átt hnígur stefna Bandaríkjastjórnar um að Bandaríkin eigi að fjárfesta mun meira en hingað til í vígbúnaði á norðurslóðum, þ.e. í Arktís, til að mæta meintum ógnunum af hálfu Rússa og Kínverja.

Ísland fer nú með formennsku í Arktíska ráðinu annað árið í röð. Öryggis- og varnarmál eru ekki rædd innan ráðsins, en áherslan er á umhverfi, vísindi, lífríki ofl. Á fundi í Arktíska ráðinu fyrir ári gerðu Bandaríkjamenn óvænt athugsemdir við undirbúna starfsáætlun ráðsins, vísuðu framlögðu uppkasti frá og lögðu fram eigin texta. Engin sameiginleg áætlun kom því frá fundinum. Rússar taka þar við formennsku af Íslandi að ári, og við þá hefur verið gott samstarf að sögn starfsmanna utanríkisráðuneytisins. Allt frá dögum Gorbatsjoffs hafa Rússar líka lagt áherslu á Arktís sem friðarsvæði.

Nató sem hernaðarbandalag er ekki svipur hjá sjón frá því sem var á dögum kalda stríðsins. Því veldur vaxandi óeining vegna stefnu Bandaríkjanna og Stoltenberg hinn norski er ekki öfundsverður sem framkvæmdastjóri.   

Hver verður niðurstaða forsetakosninganna vestra?

Ekkert eitt málefni fyrir utan veirufaraldurinn upptekur alþjóðasviðið jafn mikið og forsetakosningarnar í Bandaríkjunum eftir fimm mánuði. Augljóslega veltur á miklu fyrir Bandaríkin og  heimsbyggðina hver niðurstaðan verður. Þar ber afstöðuna til loftslagsmálanna lang hæst í alþjóðlegu samhengi. Glímunni á vegum COP, þ.e. aðildarríkja loftslagssamningsins um sameiginlegar leikreglur var frestað um ár. Vinna að því að ná þar niðurstöðu verður mál mála á árinu 2021. Um horfur í þeim efnum í framhaldi af Kórónuveirunni  fjallar tímaritið The Economist í leiðara sínum 23. maí sl. undir fyrirsögninni „Seize the moment“ – grípið tækifærið. Aðildarríki Parísarsamningsins þurfi að mati ritstjórans að átta sig á, að viðbrögðin við veirunni geti reynst lykillinn að því að bjarga umhverfinu. – Hvort Bandaríkin verða við það borð ræðst þann 5. nóvember nk. Ekki líst öllum andstæðingum Trumps nógu vel á mótherja hans, Joe Biden, sem þá verður senn 78 ára gamall. Í viðtali við vikuritið Die Zeit 20. maí sl. undir fyrirsögninni „Wir waren nie eine Demokratie“ (Við vorum aldrei lýðræðisríki) segir bandaríski rithöfundurinn Paul Auster, að Biden sé hvorki sóknharður í kosningum né góður ræðumaður. „Tíð mismæli hans  koma til af því að hann stamaði sem barn og sagði bara eitthvað ef hann rak í vörðurnar, sama hvað það var. Það sama gerir hann enn í dag. En fólki þykir vænt um hann. Hann getur unnið kosningarnar fái hann til þess stuðning þeldökkra Ameríkana.“ – Við sjáum hvað setur.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim