Mannkynið er óaðskiljanlegur hluti af náttúru jarðar

Árið 2020 mun ganga inn í sögubækur sem ár kórónuveirunnar, bráðsmitandi sjúkdóms sem lagði að velli hundruðir þúsunda um allan heim og eru þau kurl þó langt í frá öll til grafar komin. Kórónupestin deilir í hugum okkar margra sessi með Spænsku veikinni 1918, Stórubólu 1707 og Svartadauða 1402, sem við höfum lesið um í sögubókum. Til samanburðar munu áhrif hennar sem betur fer ekki birtast í fjölda látinna, heldur af hraðri útbreiðslu á heimsvísu, áhrifum á flókið alþjóðlegt efnahagskerfi og hversdagslega lífshætti fólks. Aðflutt úr dýraríkinu skall hún óvænt á þegar þjóðir heims voru að búa sig til atlögu við loftslagsvána sem er afdrifaríkasta glíma sem mannkynið hefur sameiginlega þurft að horfast í augu við. Þegar nú bóluefni eru talin hafa fundist gegn vágestinum á metttíma er eftir að sjá hversu þau duga til að kveða hann niður. Svo mikið er víst að áhrifanna mun gæta lengi og setja svip sinn á eftirleikinn. Við skulum prófa að spá í þau spil með því að líta á stöðu mála í heimstaflinu og umsagna úr mismunandi áttum.

Uppgjörið eftir COVID tekur mörg ár

Flestir sem rýna í heimsbúskapinn virðast sammála um að veiran og viðbrögðin við henni hafi vængstýft hnattvæðinguna, að minnsta kosti í bili. Tímabundinn ríkisstuðningur við fyrirtæki smá og stór hefur gjörbreytt samkeppnisforsendum og gjaldþrot blasir við fjölda fyrirtækja, m.a. í alþjóðaflugi og ferðaiðnaði. Stafræn þróun hefur tekið stökk fram á við og mun að líkindum gjörbreyta vinnumarkaði og alþjóðasamskiptum. Tæknirisar og mörg fjölþjóðafyrirtæki munu fleyta rjómann við þessar aðstæður. Hætt er við að ójöfnuður í lífskjörum fari vaxandi innan þróaðra ríkja, að ekki sé talað um fátækasta hluta heimsins. Slík öfugþróun mun óhjákvæmilega skerpa á stéttaandstæðum og endurspeglast í alþjóðasamskiptum. Þar verða pólarnir eflaust áfram Bandaríkin og Kína, þótt Trump sé fallinn fyrir borð. Átökin á viðskipta- og tæknisviði milli þessara risa hverfa ekki og gætu átt eftir að skerpast þrátt fyrir nýja húsbændur vestanhafs. Áfram er Kína í sterkri stöðu eftir að hafa tekist ótrúlega vel í glímunni við veiruna sem þar átti upptök sín. Landinu er spáð allt að 7% hagvexti á komandi ári, 2021. Samhliða þessu hefur Kína undanfarið verið að styrkja stöðu sína í SA-Asíu á kostnað bandarískra og ástralskra áhrifa. Í Japan hefur hins vegar hægt á efnahagsþróun undanfarið og svipaða sögu er að segja um Rússland, þar sem misskipting auðs er nú með því mesta sem gerist.

Óvissan innan Evrópusambandsins

Í Evrópu hefur útganga Breta úr Evrópusambandinu sett mark sitt á umræðu um framtíðarsamskipti. Þeirri óvissu er nú að nokkru eytt með samningi aðila um samskipti eftir Brexit. Langvarandi efnahagserfiðleikar suðurríkja ESB halda áfram með miklu atvinnuleysi, en lánapakkinn stóri uppá 750 milljarða evra sem samþykktur var með semingi á árinu á að bæta þar úr. Í raun snerist hann um framtíð ESB sem greinilega var í hættu vegna viðvarandi kreppu í stórum aðildarríkjum, eins og Spáni og Ítalíu. Vandinn er hins vegar ekki úr sögunni og mun m.a. tengjast ráðstöfun á lánum og styrkjum úr sjóðnum stóra. Það voru minni ríki sambandsins á borð við Holland, Danmörku og Austurríki sem höfðu efasemdir um lánapakkann, og þau munu áfram minna á sig um framhaldið. Hlutverk framkvæmdastjórnar ESB hefur vaxið með auknum hlut í útdeilingu þessara fjármuna og ímynd hennar hefur skánað út á við með formennsku Ursula van der Leyen. Burðarásar í ESB eru eftir sem áður Frakkland og Þýskaland og í þeim báðum ríkir pólitísk óvissa um forystu í kjölfar kosninga innan tíðar. ‒ Macron Frakklandsforseti styðst við losaralegan stjórnmálaflokk (LRME) og sjálfur sætir hann gagnrýni úr ýmsum áttum. Forsetakosningar verða í Frakklandi vorið 2022 og þá munu tvær konur að líkindum sækja að Macron hvor úr sinni áttinni: Marine le Pen frá hægri og Anne Hidalgo borgarstjóri í París frá vinstri. ‒ Í Þýskalandi er styttra í pólitískt uppgjör í þingkosningum næsta haust. Þá mun Angela Merkel hverfa úr kanslaraembætti eftir rösk 16 ár á þeim valdastóli og allt að 30 ár í stjórnmálum í kjölfar sameiningar Þýskalands. Bakgrunnur hennar sem doktors í eðlis- og efnafræði hefur komið að góðu gagni í flókinni stöðu þarlendis að undanförnu. Um það bera vitni jákvæð viðbrögð hennar við gagnmerkum rannsóknaniðurstöðum eðlisfræðingsins Viola Priesemann um hegðun veirunnar. (Die Zeit nr. 53, 17. des. 2020). Mikil óvissa ríkir um framhaldið í þýskum stjórnmálum, en nú eru taldar meiri líkur á samstjórn Kristilegra og Græningja en samsteypustjórn til vinstri

Vanþekking margra á náttúru og umhverfi

Baráttan á heimsvísu og í einstökum ríkjum við kórónuveiruna leiddi margt fróðlegt í ljós. Samstaða sem tókst meðal vísinda‒ og rannsóknastofnana ásamt með Alþjóða heilbrigðismálastofnuninni (WHO) skipti sköpum um viðbrögð á alþjóðavísu og skjót þróun bóluefna gegn þessum vágesti. Jafn hörmulegt var að horfa upp á Bandaríkin rjúfa þá samstöðu með ákvörðun Trumps forseta. Viðbrögð við veirunni innan einstakra ríkja heims hafa verið afar misjöfn og m.a. leitt í ljós ótrúlega fávisku margra forystumanna í stjórnmálum og ráðgjafa þeirra. Þegar svo háttar til er ekki að undra að almenningur ruglist í ríminu. Frá þessu eru góðar undantekningar, m.a. hérlendis, þar sem sóttvarnarlæknir og hans teymi hefur veitt staðfasta forystu og heilbrigðisráðherra og aðrir ábyrgðaraðilar borið gæfu til að fylgja hans ráðum. Þessu til viðbótar hefur komið þekking og góður stuðningur frá forstjóra Íslenskrar erfðagreiningar. ‒ Allt önnur sjónarmið hafa heyrst hér, m.a. frá einstökum þingmönnum, sem endurspegla ótrúlega vanþekkingu og fordóma í garð vísinda. Þegar nú þrengir að umhverfi okkar á mörgum sviðum skiptir miklu að hlúð verði markvisst að kennslu og miðlun í náttúrufræðum jafnt í grunnnámi og framhaldsskólum.

Staða Íslands og framtíð

Náttúrufarslega hefur Ísland mikla sérstöðu sem eyja og eldfjallaland við heimskautsbaug. Loftslagsbreytingarnar eru líklegar til að verða meiri hér á norðurslóðum en sunnar í álfu og við horfum á jöklana minnka fyrir augum okkar. Góð umgengni um landið og verndun okkar viðkvæmu náttúru er undirstöðuatriði, og skipulag atvinnuhátta og umferðar þarf að taka mið af því. Reynslan af baráttunni við veiruna undanfarið segir okkur hversu mikilvægt það er að geta haft stjórn og yfirsýn um ferðir til og frá landinu. Ferðaiðnaður sem atvinnugrein þarf að taka mið af þessum aðstæðum og hafa ber í huga þá miklu mengun sem fylgir flugferðum um fyrirsjáanlega framtíð. Skoða ber alþjóðatengsl okkar í þessu samhengi, þar á meðal aðild okkar að Schengen, sem líklegt er að taki breytingum í kjölfar veirunnar. Meginatriði er að varðveita sjálfstæði okkar sem þjóðríkis samhliða virkri alþjóðasamvinnu. ‒ Gleðilegt ár.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim