Aðeins grænar lausnir duga gegn aðsteðjandi vá

Árið er hálfnað og Íslendingar hafa náð því markmiði að fullbólusetja um 75% landsmanna yfir 16 ára aldri gegn veirunni. Þessi glæsilegi árangur náðist vegna markvissra aðgerða stjórnvalda og sérfróðra sem náðu eyrum almennings. Væri það staðan annars staðar gætu flestir andað léttar. Það er hins vegar langt í frá og víða um heim er verið að glíma við vaxandi ágengni deltaafbrigðis veirunnar. Megnið af íbúum þriðja heimsins bíður bóluefnis og fyrirheit G-7 ríkjanna um óverulegan  stuðning til öflunar bóluefnis í þeirra þágu er aðeins dropi í hafið. Við þetta bætast viðskiptalegar hindranir gegn dreifingu sem seinkað geta afhendingu þar sem þörfin er mest. Margt bendir til að drjúgum hluta fólks í þróunarlöndum bjóðist ekki bólusetning fyrr en á árinu 2023 eða jafnvel síðar. Á meðan veiran geisar þannig víða má búast við nýjum og óvæntum afbrigðum þessa vágests sem mæta verður með þróun nýrra varnarefna. – Tilkoma og skjót útbreiðsla kórónuveirunnar endurspeglar þá veikleika í umhverfi okkar sem gerast nærgöngulir vegna nútíma lífshátta, tengdum hnattvæðingu viðskipta og ferðum fólks heimshorna á milli. COVID pestin skall yfir á sama tíma og þjóðir heims hugðust fylkja til baráttu við annan og stórfelldari vanda vegna loftslagsbreytinga af mannavöldum.

Loftslagsógnin æ nærgöngulli

Mörg undanfarin ár hafa einkennst af vaxandi öfgum í veðurfari, hækkun meðalhita, bráðnun jökla og hækkun sjávarborðs. Þorri vísindamanna hefur í meira en aldarþriðjung bent á augljós merki um hlýnun andrúmsloftsins af mannavöldum vegna losunar CO2 og annarra gróðurhúslofttegunda. Það sem áður var leitt að líkum með loftslagssamningi Sameinuðu þjóðanna 1992 telst nú fullvíst og endurspeglaðist í Parísarsamþykkt 195 þjóðríkja í desember 2015. Síðan hafa þjóðir heims reynt að fóta sig og ein af annarri lýst því markmiði að stöðva losun gróðurhúsalofts ekki síðar en um miðja þessa öld, þ.e. skref fyrir skref á þremur áratugum. Hingað til hefur víðast hvar stefnt í öfuga átt, einnig hérlendis með aukinni losun. Hitametin sem slegin voru í Norður-Ameríku í liðinni viku, þar sem um 50oC mældust í forsælu eru aðeins eitt dæmi af fjölmörgum um það hvert stefnir. Skógareldar hafa árum saman leikið grátt héruð í Bandaríkjunum, Ástralíu, Þýskalandi og víðar og eru sterk aðvörun. Vaxandi súrnun hafsins á síðustu áratugum er staðreynd með tilheyrandi skaðlegum áhrifum á lífríkið. Sömu sögu segir okkur rýrnun hafíss á norðurslóðum ár frá ári með háskalegri bráðnun sífrera. Einnig hérlendis gætir áhrifa af þiðnun sífrera í jarðlögum, sem m.a. átti þátt í skriðuföllunum á Seyðisfirði sl. vetur.

Skelfilegar horfur á túndrum Rússlands

Í því ágæta vikuriti Arctic today birtist í liðinni viku frásögn undir fyrirsögninni Hrun yfirvofandi í Arktís (The looming Arctic collapse) eftir Atle Staalesen (The Independent Barents Observer 29. júní). Þar rekur hann eftir opinberum rússneskum heimildum skelfilegar horfur vegna bráðnunar sífrera í nyrstu héruðum Rússlands, auðvitað að Síberíu meðtalinni. Þar hefur meðalhiti hækkað um 4.95oC frá árinu 1998 og hitamet verið slegin eitt af öðru að undanförnu. Þessi þróun veldur stjórvöldum á heimskautssvæðunum og í Moskvu miklum áhyggjum. Kozlov ráðherra náttúruauðlinda staðfestir að meira en 40% innviða allra bygginga í norðurhéruðum Rússlands séu farnar að láta undan vegna hlýnunar sem og samgönguæðar. Allt að 30% olíu- og gasvinnslustöðva hafa orðið að hætta framleiðslu. Sérfróðir telja að mörk sífrera hafi færst um 30 km til norðurs frá 1980 og um 500 ferkílómetrar lands hverfi árlega í Íshafið sökum bráðnunar. Samhliða bráðnun sífrerans vex hætta á að áður óþekktir og banvænir sjúkdómar losni úr læðingi. Sem dæmi um það eru tilgreindir sérstakir stofnar af anthrax (Bacillus anthracis). Svipaðar áhyggjur hljóta að vera til staðar á heimsskautasvæðum Norður-Ameríku.

Vefur lífkeðjunnar er að gefa sig

Hvarvetna sjást þess merki að fjölbreytt lífkerfi eins og náttúruleg skóglendi eru að gefa sig vegna ágengni mannsins. Stefnan í landbúnaði vegna ofnotkunar áburðar og eyðingarlyfja er nú mikið rædd á alþjóðvettvangi. Á fundi leiðtoga G-7 ríkjanna í síðasta mánuði var nauðsyn gagnaðgerða með víðtækri náttúruvernd til umræðu og samþykkt að stefna að því að friða a.m.k. 30% land- og hafsvæða hvers ríkis fram til ársins 2030 og stöðva rýrnun líffjölbreytni. Einnig lofuðu fjármálaráðherrar sömu ríkja að leggja sig fram um stuðning við endurheimt náttúrulegra auðlinda. Framundan eru nú á seinnihluta ársins stórar ráðstefnur er varða endurheimt slíkra auðlinda. Alþjóða viðskiptastofnunin WTO fjallar í þessum mánuði um samning til að binda endi á skaðlegar niðurgreiðslur í fiskveiðum. Með haustinu funda síðan aðilar að Samningnum um líffjölbreytni (Convention on Biological Diversity) til að herða til muna á ákvæðum hans frá 1992. Síðan fylgir í Glasgow árlegur fundur loftslagssamningsins (COP-26) til að freista þess að ganga frá bindandi ákvæðum aðila að Parísarsamkomulaginu frá 2015. Allir þessir viðburðir endurspegla áhyggjur af umhverfi plánetunnar, og nú verða athafnir og efndir að fylgja í kjölfar fyrirheita, því ella er voðinn vís.

Brotalamirnar á efnahagssviðinu

Hugtakið sjálfbær þróun á að endurspegla viðleitni til að mæta þörfum samtímans án þess að draga úr möguleikum komandi kynslóða til þess að mæta sínum þörfum. Meginstoðirnar eiga að byggja á umhverfisvernd með félagslegu og efnahagslegu ívafi. Hingað til hefur hvergi með sannfærandi hætti tekist að mynda þjóðfélög sem uppfylli þessar kröfur. Stóra brotalömin er að margra mati ósjálfbært efnahagskerfi, byggt á hagvexti, einkaeign og kröfum um stöðuga aukningu efnislegra gæða. Nú á tímum kórónuveirunnar hafa gagnrýnar umræður og áhyggjur af efnahagsþættinum vaxið. Um þetta má lesa í fróðlegri grein í nýjasta hefti The Economist 26. júní 2021 undir fyrirsögninni „Allt breytist  - Af hverju efnahagsmál ættu að endurspegla þróun vísinda“  (Why ecnomics should be a more evolutionary science). Höfundar telja einkennilegt að flest efnahagslíkön endurspegli ekki síbreytilegan bakgrunn efnahagsmála. Vitnað er þar m.a. í Alfred Marshall (1842–1924) sem sagði að „Mekku hagfræðinga er að finna í efnahagslegri líffræði“, svo og í Joseph Schumpeter (1883–1950) þekktan höfund nýklassískrar hagfræði. Þörfin á endurmati á hagfræðilegum kreddum blasir við sem og á tækniþróun og tilhögun alþjóðaviðskipta.

Kosningar sem margir horfa til

Að hausti verða þingkosningar hérlendis og á Þýskalandi og aðeins dagur á milli 25. og 26. september. Ólíku er saman að jafna um aðstæður og stærð, en eitt virðist verða sameiginlegt í báðum tilvikum, þ.e. að umhverfismál verða í brennipunkti. Á Þýskalandi hafa græn sjónarmið fengið margfalda athygli miðað við fyrri kosningar og líkur á að flokkur Græningja komist þar til áhrifa um landsstjórnina. Hérlendis hefur Katrín Jakobsdóttir reynst ötull talsmaður grænna viðhorfa. Þann 23. júní sl. sagði hún við form­lega kynn­ingu lofts­lags­veg­vís­is at­vinnu­lífs­ins: „Við þurf­um að breyta því hvernig við hugs­um, við þurf­um að nálg­ast hlut­ina með öðrum hætti en áður og við þurf­um að huga að öll­u um­hverf­inu ...“. Undir þau orð hennar skal tekið.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim