Efni: Matsáætlun vegna Kárahnjúkavirkjunar ásamt tengdum veitum.

Vísað er til þess sem fram kom af hálfu undirritaðs á kynningarfundi Landsvirkjunar á Egilsstöðum 15. júní 2000, meðal annars að undirritaður er gagnrýninn á NORAL-verkefnið í heild sinni, byggingu risaálverksmiðju á Reyðarfirði og virkjana í hennar þágu.

Með bréfi þessu vil ég koma á framfæri athugasemdum við framlögð drög að matsáætlun vegna Kárahnjúkavirkjunar og leyfi mér að setja fram kröfur og óskir um breytingar á henni. Eru þær settar hér fram í knöppu formi. Sé óskað frekari skýringa er ég reiðubúinn til að veita þær skriflega eða munnlega.

1. Fyrst liggi fyrir niðurstöður Rammaáætlunar. Landsvirkjun fresti að hefja lögformlegt mat á umhverfisáhrifum framkominna hugmynda um Kárahnjúkavirkjun uns fyrir liggur heildstæð niðurstaða úr Rammaáætlun á nýtingu vatnsafls og jarðvarma sem að er unnið á vegum ríkisstjórnarinnar og sem gert er ráð fyrir að taki til Kárahnjúkavirkjunar og tengdra veitna.
   
   
2. Mat á álverksmiðju komi á undan endanlegu mati á virkjunum. Ekki verði stefnt að því að ljúka lögformlegu mati á virkjunum í þágu NORAL-verkefnisins fyrr en lokið er matsferli vegna álverksmiðju á Reyðarfirði. Óvissa mun ríkja um hvort fallist verði á hugmyndir Reyðaráls hf. um fyrri og síðari áfanga álverksmiðju á Reyðarfirði [280 + 140 þúsund tonn á ári] uns matsferli þeirra vegna er að fullu lokið. Samkvæmt NORAL-verkefninu er umrædd álverksmiðja forsenda Kárahnjúkavirkjunar og tengdra veituframkvæmda og því verður að telja órökrétt að ætla að meta að lögum virkjanir í þágu verksmiðjunnar fyrr en niðurstaða er fengin úr mati vegna framkvæmdaáforma Reyðaráls hf.
   
   
3. Lágmarkstími til rannsókna tvö heil sumur. Með tilliti til umfangs þeirra virkjunarframkvæmda sem Landsvirkjun ráðgerir samkvæmt matsáætlun sinni, verður að áætla lágmarkstíma til rannsókna á umhverfisáhrifum þeirra tvö heil sumur (2001 og 2002). Fellur það hvað tíma snertir að ofangreinum ábendingum skv. tl. 1 og 2. Liggi fyrir niðurstöður úr Rammaáætlun fyrir árslok 2002 ætti að vera unnt að leggja vel undirbúna matsskýrslu vegna Kárahnjúkavirkjunar fram til lögformlegrar umfjöllunar veturinn 2002-2003.
   
   
4. Reglugerð ekki til staðar. Fyrir liggur að ekki hafa enn verið sett í reglugerð "...nánari ákvæði um framkvæmd laganna...", þ.e. laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum, sbr. 19. grein nefndra laga og ákvæði IV. til bráðabirgða, en samkvæmt því skal slík reglugerð hafa öðlast gildi í síðasta lagi 1. október 2000. Ótækt sýnist að ætla að hefja mat á umhverfisáhrifum framkvæmda samkvæmt lögum þessum áður en umrædd reglugerð hefur öðlast gildi. Á það ekki síst við þegar jafn stórfelld framkvæmdaáform eru annars vegar. Beinlínis er tekið fram í 19. gr. b.-lið að nánari ákvæði í reglugerð varði m.a. "framsetningu matsáætlunar, matsskýrslu og gögn," og samkvæmt c.-lið sömu greinar "samráðsferlið,". Hlýtur það að leiða til óviðunandi réttaróvissu, jafnt fyrir framkvæmdaraðila sem aðra, að hefja matsferli fyrir útgáfu lögboðinnar reglugerðar.
   
   
5. Fram fari mat á stofnun Snæfellsþjóðgarðs. Vegna fram kominna tillagna Náttúruverndarsamtaka Austurlands (NAUST) og fleiri um stofnun Snæfellsþjóðgarðs, sem Náttúruverndarþing tók efnislega undir í janúar 2000, er eðlilegt að Landsvirkjun óski eftir því við þar til bær stjórnvöld (umhverfisráðuneyti/Náttúruvernd ríkisins) að þau láti kanna með sjálfstæðum og formlegum hætti slíkan kost sem felur í sér allt aðra landnýtingu á því svæði sem hugmyndirnar um Kárahnjúkavirkjun taka til.
   
   
6. Sjálfbær orkustefna. Könnun á núll-kosti af hálfu Landsvirkjunar ætti meðal annars að taka til fram kominna tillagna um sjálfbæra orkustefnu (13. mál á 125. löggjafarþingi), þar á meðal hversu mikla vatnsorku er líklegt að heimilað verði að virkja til raforkuframleiðslu næstu hálfa öldina eða svo, að teknu tilliti til umhverfissjónarmiða. Inn í þær athuganir verði teknar hugmyndir um "vetnissamfélag" hérlendis, þ.e. útrýmingu á innfluttu eldsneyti stig af stigi á næstu áratugum, sbr. m.a. hugmyndir stjórnvalda þar að lútandi, sem og áætlaðan vöxt almenns raforkumarkaðar.
   
   
7. Áhættumat af frekari raforkusölu til stóriðju. Gerð verði úttekt á þjóðhagslegri áhættu og áhættu fyrir Landsvirkjun sem því tengist að ætla að binda meiri raforkusölu en orðið er við sveiflukenndan markað eins og til þungaiðnaðar, í þessu tilviki álframleiðslu, og verði gerð grein fyrir því í matsskýrslu.
   
   
8. Fórnarkostnaður af umhverfisspjöllum verði metinn. Við mat á Kárahnjúkavirkjun verði teknar upp og þróaðar aðferðir til að meta tölulega fórnarkostnað vegna fyrirsjáanlega tapaðra náttúrugæða af völdum umræddra virkjunarframkvæmda, sbr. meðal annars ábendingar innlendra sérfræðinga eins og Ragnars Árnasonar, Geir Oddssonar, Magnúsar Harðarsonar og Páls Harðarsonar sem allir hafa fjallað fræðilega um aðferðir og leiðir í þessu skyni. Gerð verði viðhlítandi grein fyrir niðurstöðu slíkra athugana í matsskýrslu. Áætlaður fórnarkostnaður verði reiknaður inn í hugmyndir um raforkuverð frá Kárahnjúkavirkjun þannig að hann endurspeglist í hugsanlegum samningum um raforkusölu.
   
   
9. Losun gróðurhúsalofttegunda. Gerð verði ítarleg grein fyrir losun gróðurhúsalofttegunda úr ráðgerðum miðlunarlónum og vegna annarra breytinga á virkjunarsvæðum og hvernig slík losun og eftir atvikum aukin binding kemur heim og saman við ráðgerða aðild Íslands að Kyótóbókunni. Hliðstæða kröfu verður að gera til matsáætlunar á vegum Reyðaráls hf. að því er hugsanlega álverksmiðju varðar.
   
   
10. Raflínutenging við aðra landshluta. Gerð verði í matsskýrslu ítarleg grein fyrir hvort fyrirhugað sé að tengja hugsanlega Kárahnjúkavirkjun við raforkukerfi annarra landshluta og ef svo væri, hverjum er ætlað að bera kostnað af stofnlínum, sem reistar yrðu í þessu skyni.
    
    
11. Skipurit yfir vinnutilhögun. Farið verði yfir skipurit að vinnutilhögun verkefnisins, sbr. bls. 3 í tillögu að matsáætlun og könnuð staða þeirra opinberu aðila sem þar er ætluð þátttaka með tilliti til hlutverks þeirra, lögbundins eða umsamins. Spurningar hljóta t.d. að vakna hver verði staða Náttúrufræðistofnunar Íslands sem óháðs ráðgjafa stjórnvalda og almennings eftir að stofnunin hefði bundið sig í skipurit eins og þarna er gert ráð fyrir. Svipuðu máli gegnir um þátttöku manna í "ráðgjafarhópi" þegar um er að ræða einstaklinga sem tekið hafa að sér opinbert eftirlitshlutverk fyrir stofnanir á sviði náttúruverndar. Miklu skiptir fyrir verkaskiptingu og trúverðugleika að ekki sé fyrirfram stofnað til hagsmunaárekstra í ferli eins og því sem hér er í undirbúningi.
    
    
12. Fjárhagsleg aðild Landsvirkjunar að óskyldum verkefnum á matstíma. Á kynningarfundi Landsvirkjunar á Egilsstöðum 15. júní sl. greindi forstjóri Landsvirkjunar frá því að fyrirtækið standi fjárhagslega undir Rammaáætlun stjórnvalda vegna vatnsfalla og jarðvarma. Einnig hefur komið fram að Landsvirkjun greiði laun vegna eftirlitsverkefna á vegum Náttúruverndar ríkisins á ráðgerðu virkjunarsvæði og kaupi sér jafnframt aðstöðu til upplýsingamiðlunar hjá Gunnarsstofnun á meðan á fyrirhuguðu matsferli stendur. Við aðrar aðstæður þarf ef til vill ekkert að vera athugavert við fégreiðslur af þessu tagi, en hætt er við að slíkt ýti undir tortryggni þegar víðtæk og vandasöm áætlanagerð svo og afar umdeild framkvæmdaáform eru annarsvegar. Þarf því sérstaka aðgát í þessum efnum þar sem leitast sé við að tryggja að ekki sé farið á svig við góða viðskipta- og samskiptahætti. Á það ekki síður við um hlutaðeigandi opinbera aðila en Landsvirkjun.

Í von um að ofangreinar ábendingar fái ítarlega athugun og geti orðið til bóta við undirbúning matsáætlunar.

Virðingarfyllst Hjörleifur Guttormsson

Afrit sent Skipulagsstofnun