Landsvirkjun leikur tveim skjöldum

Óskar sjálfstæðs umhverfismats á Kárahnjúkavirkjun en réttlætir umhverfisspjöllin með meintum hagnaði af hugsanlegri álverksmiðju Reyðaráls!

Hér á eftir eru reifuð fyrstu áhrif eftir lestur matsskýrslu Landsvirkjunar.

Komin er út skýrsla Landsvirkjunar um mat á umhverfisáhrifum Kárahnjúkavirkjunar. Í henni birtast niðurstöður af viðamiklum rannsóknum sem staðið hafa yfir um eins árs skeið og eiga sumar lengri aðdraganda. Af lestri skýrslunnar og fylgigagna hennar skýrist margt um þau gífurlegu umhverfisáhrif sem umrædd risavirkjun hefði á náttúru landsins, hálendið norðan Vatnajökuls og Fljótsdalshérað. Er þó ekki allt undir í skýrslunni, því að áður hafa komið til mats tvær risaraflínur frá rafstöð í Fljótsdal til Reyðarfjarðar. Hér er að mörgu leyti um tímamótavinnu að ræða, svo umfangsmikil sem hún er og að mörgu leyti vel til vandað. Þó er ljóst að rannsóknarliði Hönnunar hf hefur fyrir hönd Landsvirkjunar ekki tekist að lýsa sem skyldi inn í ýmsa kima þessa margþætta máls og á það meðal annars við um ráðgerða Hraunaveitu, samfélagslega þætti, þjóðhagsleg áhrif og aðra kosti í landnotkun. Sumt af þessu telur Landsvirkjun raunar ekki í sínum verkahring og annað skal að hennar mati leynt fara, svo sem áætlaður stofnkostnaður og raforkuverð. Afar þröng tímamörk hafa augljóslega sett úttektaraðila í spennitreyju, og margt er af þeim sökum byggt á athugununum eins sumars.

Ályktunarorð og óskir Landsvirkjunar

Landsvirkjun hefur kosið að þjappa efni matsskýrslu sinnar á 168 blaðsíður og þykir sjálfsagt ýmsum ærin lesning. Þegar að baki liggja 43 rannsóknarskýrslur auk fyrirferðarmikilla viðauka má ljóst vera að margt verður útundan sem æskilegt hefði verið að fylgdi með í meginmáli. Til einföldunar hafa ritstjórar sett margt í töflur en oft getur reynst erfitt fyrir lesanda að átta sig á hvað á bak við þær býr. Þrátt fyrir þessa annmarka koma í matsskýrslu fram samþjappaðar upplýsingar um líkleg áhrif þessa tröllslega fyrirtækis, á heildina litið svo neikvæð að með ólíkindum er að Landsvirkjun telji sér fært að nota þær sem grunn til að biðja um grænt ljós fyrir Kárahnjúkavirkjun. Ég er sannfærður um að það er hrollur í forstjóra Landvirkjunar og hans liðssveit að fara með þessa skýrslu að bakhjarli fram með slíka beiðni og kalla menn þó ekki allt ömmu sína á þeim bæ. "Niðurstaða Landsvirkjunar er að umhverfisáhrif virkjunarinnar séu innan viðunandi marka í ljósi þess efnahagslega ávinnings sem væntanleg virkjun mun skila þjóðinni og þeirrar atvinnuþróunar sem sölu orkunnar fylgir" segir í lokaorðum skýrslunnar.

Ósjálfbær og stórskaðleg framkvæmd

Fyrir þá sem þekkja ekki umrætt virkjanasvæði nema af afspurn getur verið erfitt að átta sig á umfangi framkominna hugmynda. Matsskýrslan og fræðsluþættir á borð við Deiglu Ómars Ragnarssonar bæta þó mikið úr, bæði mál og myndir. Ég hef líkt baksviði Kárahnjúkavirkjunar við 50 kílómetra víða trekt sem ætlunin er að safna í öllu vatni sem til næst og leiða að stöðvarhúsi í Fljótsdal. Í trektina á að fanga nær 20 vatnsföll, stærst þeirra Jökla og Jökulsá í Fljótsdal, en önnur einnig býsna stór eins og vatnakerfi Kelduár, Bessastaðaár og Hrafnkelu. Fossar sem þagna myndu eða skerðast verulega eru sennilega á annað hundrað, þar á meðal eru nokkrar af glæstustu fossasyrpum landsins. Stórfenglegasta gljúfur landsins, Hafrahvammagljúfur, verður skorið um þvert af 190 metra hárri stíflu og skilið eftir sem þurr skurður það sem eftir verður neðan við stíflu. Kórónan á þetta sköpunarverk á svo að verða um 60 ferkílómetra dýki fyrir ofan, kallað Hálslón, með allt að 75 metra vatnsborðssveiflu. Í þetta foræði á að sökkva jökulminjum á heimsmælikvarða að því við lesum í matsskýrslunni og er þá átt við sethjallana miklu og einstæðu. Þar kaffærðust 32 ferkílómetrar gróðurlendis og ókjör af jarðvegi, sem óhjákvæmilega myndu rofna á 75 metra hæðarbili eftir að gróðurhulan deyr á strandlengjum þessa mikla lóns. Þetta rofbelti yrði víða 600 - 1200 metra breitt og jarðvegurinn 2,5 m þykkur að jafnaði, lesum við í matsskýrslu. Mikið áfok getur orðið á gróin svæði, ekki síst austan lónsins, jafnvel svo nemi meira en 1 metra þykknun á áratug næst fjöruborðinu. Í skotlínu þessarar eyðingar eru sjálf Vesturöræfi. Mótvægisaðgerðir eru augljóslega sýnd veiði en ekki gefin.

Svonefnt Hálslón myndi fyllast af aurframburði undan Brúarjökli á nokkur hundruð árum að mati skýrsluhöfunda, en strax að öld liðinni myndi framburður hafa fyllt 6 innstu kílómetra lónsins og myndað þar eyrar með jökulseti. Hér væru menn að efna í minnismerki sem enginn getur fjarlægt, stíflur og steinurð að baki með uppblásnum auðnum og misturkófi í kring þar sem nú eru grænar afréttir, votlendi, fugl og hreindýr. Var einhver að stinga upp á að kalla þetta þjóðgarð?

Lagarfljót skiptir litum

Kárahnjúkavirkjun mun hafa bein og óbein áhrif að heita má á allt Fljótsdalshérað, raflínugálgarnir meðtaldir. Svifaurinn sem nú er í Lagarfljóti gefur því einstæðan hvítleitan og gulgræna lit. Með tilkomu vatnsins frá Jöklu munu aðstæður breytast verulega, svifaur eykst verulega, gagnsæi minnkar um meira en helming, lífríki Fljótsins rýrnar mikið, vatn þess kólnar, hitinn lækkar um 0,5- 1° C að sumarlagi og litur þess yrði dekkri og brúnleitari en nú er.

Vatnsborð Lagarfljóts myndi eftir fyrri áfanga hækka að meðaltali um 28 cm en 17 cm ef sprengt væri út klapparhaft við Lagarfoss ef trúa má skýrsluhöfundum. Innan við Fljótsbotn upp að frárennslisskurði yrðu áhrifin meiri og fátt um mótvægisaðgerðir og einnig neðan við Lagarfoss. Áhrifasvæðið vegna vatnsborðshækkunar er metið á allt að 500 m út frá fljótsbökkum þar sem lægst er.

Jökulsá í Fljótsdal er ráðgert að stífla neðan við Eyjabakka og yrði þar til svonefnt Ufsarlón bak við 32 m háa stíflu. Í það settust samkvæmt áætlun skýrsluhöfunda yfir 500 þúsund tonn af aurburði á ári. Honum þyrfti að skola út síðsumars helst árlega og þá bærist aurinn niður í Lagarfljót á nokkrum dögum eða vikum og færi ekki leynt!

Hvað réttlætir slík náttúruspjöll?

Í matsskýrslunni er slegið úr og í um þau efnahagslegu áhrif sem í orði kveðnu eiga að réttlæta hervirkin jafnt á hálendi sem í byggð. Skýrt er tekið fram af Landsvirkjun að mat á Kárahnjúkavirkjun sé ótengt álverksmiðju. Samt er véfréttin um efnahagslegan ávinning af NORAL-verkefninu notuð sem réttlæting fyrirhugaðra framkvæmda. Í því sambandi er ekki talað í viðtengingarhætti heldur útreikningar settir fram eins og álverksmiðja á Reyðarfirði væri staðreynd. Það á greinilega að ryðja virkjuninni braut, komast með hana gegnum mat á umhverfisáhrifum með álverksmiðju sem beitu, þótt enginn viti um niðurstöðu í yfirstandandi áþreifingum um það fyrirtæki. Sérstaklega virðist eiga að beita Austfirðinga þessu bragði, en einmitt þeir myndu finna sárast fyrir afleiðingum Kárahnjúkavirkjunar um ókomna tíð. Réttilega segir í matsskýrslu að bein áhrif hennar á atvinnulíf á Austurlandi yrðu lítil eða innan við 20 störf við viðhald og rekstur. Álverksmiðja er annar kapítuli en bráðlega er von á matsskýrslu hana varðandi.

Kárahnjúkavirkjun ber að meta á eigin forsendum, eins og Landsvirkjun biður um. Í fyrirliggjandi gögnum er margfaldur efniviður til að vísa þessum kaleik frá. Undir þá kröfu hljóta margir að taka sem kynna sér fyrirliggandi gögn.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim