Hjörleifur Guttormsson 2. maí 2006

Um frummatsskýrslu Alcoa
Hafna vothreinsun. Enn aukin losun brennisteins. Breyting á starfsleyfi

Með hæstaréttardómi 7. júlí 2005 var ómerktur úrskurður Skipulagsstofnunar frá 20. desember 2002 þess efnis að undanþiggja fyrirhugaða 322 þúsund tonna verksmiðju Alcoa á Reyðarfirði mati á umhverfisáhrifum. Umhverfisráðherra staðfesti niðurstöðu stofnunarinnar 15. apríl 2003. Þrátt fyrir dóm Hæstaréttar heimiluðu stjórnvöld Alcoa Fjarðaáli að halda áfram undirbúningi og byggingu verksmiðjunnar sem nú er langt komin. Þó er mat á umhverfisáhrifum lögum samkvæmt grunnforsenda fyrir slíkri framkvæmd og leyfisveitingum.

Alcoa hóf undirbúning að mati á umhverfisáhrifum í fyrrasumar og skilaði matsáætlun sem gerði ráð fyrir að fyrirtækið skilaði frummatsskýrslu í nóvember 2005. Þessi skýrsla Alcoa sem framkvæmdaraðila er nú loks fram komin nær hálfu ári eftir áætlaðan tíma og er því í reynd hálfgert sýndarplagg eins og á málum hefur verið haldið af íslenskum stjórnvöldum. Margt athyglisvert verður engu að síður lesið út úr skýrslunni sem sýnir hvað í húfi er og hvernig Alcoa hyggst halda á málum um rekstur álversins.

Mengunarþátturinn

  1. Alcoa gerir ráð fyrir þurrhreinsun en hafnar vothreinsun. Vothreinsun hefði þó í öllum tilvikum dregið meira en þurrhreinsun ein og sér úr losun mengandi efna út í andrúmsloftið, hvort sem miðað er við losun á hvert framleitt tonn eða heildarlosun. Mestu munar í losun brennisteins sem er 15–falt meiri með þurrhreinsun en með vothreinsun samkvæmt samanburði Alcoa og 24–föld þá miðað er við matsskýrslu Norsk Hydro frá árinu 2001 um mun stærri verksmiðju. (Sjá súlurit).
  2. Alcoa áætlar nú að heildarlosun brennisteinsdíoxíðs með þurrhreinsun verði 4595 tonn á ári sem er um 730 tonnum meira en fyrirtækið gerði ráð fyrir í nóvember 2002. Drög að nýju starfsleyfi fyrir verksmiðjuna sem fylgja með skýrslunni gera ráð fyrir að Umhverfisstofnun hækki losunarheimild samsvarandi úr 12 kg í 14 kg á hvert tonn.
  3. Samanburður á matsskýrslum á því álveri sem Norsk Hydro hugðist reisa (420 þúsund tonna ársframleiðsla) og álveri Alcoa (346 þúsund tonna ársframleiðsla) sýnir meiri heildarlosun mengunarefna út í andrúmsloftið frá álveri Alcoa en hjá Norsk Hydro nema í einu tilviki (rykbundið flúoríð), þrátt fyrir 74 þúsund tonna minni ársframleiðslu hjá Alcoa. Alcoa mun losa um 42% meira af loftbornu flúoríði en álver Norsk Hydro hefði gert, 24–sinnum meira af brennisteinssamböndum og 3,5–sinnum meira af svifryki.
  4. Augljóst virðist af skýrslunni að loftgæði yrðu mun skárri í Reyðarfirði ef beitt væri vothreinsun en ekki þurrhreinsun eingöngu eins og Alcoa hefur ákveðið að gera. Hafa ber í huga að vothreinsun er regla í mengunarvörnum álvera í Noregi. Án vothreinsunar fara klukkustundargildi fyrir brennisteinsdíoxíð samkvæmt reiknilíkani Alcoa 5-sinnum yfir hættumörk (350 µg/m3), m.a. við fjarðarbotn í næsta nágrenni við þéttbýlið, og tvívegis yfir 50 µg/m3 samfellt í sólarhring en aldrei sé beitt vothreinsun. Óvíst er að módelútreikningar um dreifingu útblásturs standist reynsluheim Reyðarfjarðar og því ætti að kappkosta að draga sem mest úr losun mengandi efna.
  5. Óútskýrt er hvers vegna hreinsun skautleifa virðist einungis valda mengandi útblæstri þegar notuð er vothreinsun, sbr. bls. 28–29 í frummatsskýrslu. Um slíka losun var ekki að ræða í tilviki Norsk Hydro, sbr. matsskýrslu vegna 420 þús. tonna álvers árið 2001.
  6. Meginrök Alcoa fyrir því að hafna vothreinsun virðast vera hugsanleg aukning áhættu fyrir vistkerfið í allra nánasta umhverfi álversins vegna flúoríðs. Um það segir Alcoa í samantekt: “Áhætta fyrir vistkerfi er lítillega hærri þegar vothreinsun er notuð en þegar eingöngu er beitt þurrhreinsun. Því er mælt með þeim kosti að eingöngu verði beitt þurrhreinsun til að hreinsa útblástur frá álverinu.” (s. ii) – Þetta skýrir Alcoa út frá tæknilegum þáttum við vothreinsun sem leiða myndi til meiri mengunar en ella í grennd álversins: “Hærri gildi í tilfellinu þar sem vothreinsibúnaður er til viðbótar þurrhreinsibúnaði stafa af kælingu útblástursins í vothreinsivirkjunum. Kaldari útblástur fellur frekar og fyrr til jarðar en heitur útblástur sem rís upp og dreifist.” (s. 88) Ofangreindar staðhæfingar í útdrætti skýrslunnar eru hinsvegar augljóslega ýktar ef lesið er í frumgögn, sbr. tölulið 7.
  7. Athygli vekur að í svonefndri áhættugreiningu á heilsu og vistkerfi sem Alcoa hefur látið gera með samanburði á þurrhreinsun eingöngu og að viðbættri vothreinsun er gert ráð fyrir rafskautum með 3% brennisteinsinnihaldi í tilviki vothreinsunar en 1,8% brennisteinsinnihaldi eða lægra sem nemur 2/3 í þurrhreinsun eingöngu. Um þetta segir m.a. í viðauka 8, s.1:

Með vothreinsibúnaði er engin losun á SO2  um skorstein, þar sem það er fjarlægt í vothreinsivirkjunum en hins vegar er lítilsháttar aukning á losun SO2 um þakop. Losun á flúoríði, PM10 og PAH-efnum úr skorsteini myndi einnig dragast saman við notkun vothreinsibúnaðar. Til þess að gera varfærið líkan af útblæstri á flúoríði á vaxtartíma gróðurs, var notaður flúoríðútblástur að sumarlagi frá svipuðu álveri, Deschambault álverinu í Quebeck í Kanada. (s. 1) ... Búist er við að notkun vothreinsibúnaðar dragi úr skammtímagildum á SO2 í  lofti (1 tíma, 3 tíma og 24 tíma).

Þegar kemur að “vistfræðilegri áhættugreiningu” af völdum flúoríðsmengunar er svipað uppi á teningnum, þ.e. að meira virðist gert úr óhagstæðum áhrifum vothreinsunar í grennd álversins en af þurrhreinsun eingöngu. Í útdrætti viðauka 8 segir m.a. (s. 4):

Vistfræðileg áhrif, ef einhver eru, [undirstrikun HG] sé farið yfir menguarmörk eins og spáð er, yrðu því líklega staðbundnar og smávægilegar breytingar á gróðurkerfum þolnari tegundum eins og lyngi og grasi í vil. ... Þegar tekið er tillit til lífssögu og stofnvistfræðilegra þátta, eru þessi skipti sem farið er yfir mengunarmörk ekki líkleg til að hafa áhrif á stofnstærð, með mögulegri undantekningu á fjölda hagamúsa innan þynningarsvæðisins. ...” [undirstrikum HG]  
 
Með afar óraunhæfum nálgunum reyna skýrsluhöfundar þannig að leiða líkur að því að hugsanleg áhrif á hagamýs og gróður af völdum flúoríðefna yrðu hugsanlega heldur meiri í nánasta umhverfi álversins ef notast yrði við vothreinsibúnað í stað þurrhreinsunar eingöngu. Hinsvegar kemur skýrt fram í skýrslunni að loftgæði í Reyðarfirði verða örugglega mun betri sé notast við vothreinsun. Þessi hugsanlega auking á hugsanlegum áhrifum á vistkerfi í nánasta nágrenni álversins er talin réttlæta það að nota einungis þurrhreinsibúnað þó skýrslan sýni, með greinagóðum hætti, að án vothreinsunar verði loftgæði mun verri í Reyðarfirði.

Samfélagsleg áhrif   
Þótt ályktað sé í frummatsskýrslunni að álverið muni hafa umtalsverð jákvæð áhrif á samfélag á Mið–Austurlandi er tekið fram að margt sé í óvissu um heildaráhrifin, bæði varðandi íbúaþróun, fjölda og mönnun starfa og áhrif á aðra atvinnuvegi. Aðstæður hafa breyst mikið frá því sem gert var ráð fyrir í greiningu Nýsis 2002.

  1. Í samantekt  segir m.a.. “Álverið mun í fyrstu verða í sterkri samkeppnisstöðu um vinnuafl gagnvart öðrum fyrirtækjum á svæðinu og mun því hafa neikvæð áhrif á sjávarútveg og byggingariðnað á svæðinu þar sem menntun skipverja, vélsmiða og annarra líkra starfsstétta hæfir vel þörfum álversins.” (Frummatsskýrsla, s. ii)
  2. Lítið er fjallað um hvaðan vinnuafl eigi að koma í stað þeirra sem færa sig um set til starfa í álverinu. Í umfjöllun Hagfræðistofnunar HÍ um þjóðhagsleg áhrif segir m.a.: “Þá getur landsframleiðsla aukist til lengri tíma ef þau láglaunastörfin sem eftir standa þegar starfsfólk færir sig yfir í álverið eru mönnuð af einstaklingum sem voru ekki áður á íslenskum vinnumarkaði, t.d. útlendingum.” (Viðauki 11, s. 4) Ekki er rætt um hvernig t.d. sveitarfélög og skólar þurfi að bregðast við ef um verulega fjölgun útlendinga yrði að ræða á stuttum tíma eftir að álverið tekur til starfa.
  3. Í skýrslunni er gert ráð fyrir fjölgun íbúa á Mið-Austurlandi um 2000 manns vegna álversins fram til ársins 2009.  Í mati Nýsis á samfélagslegum áhrifum álversins segir: “Sé horft til Austurlands alls má gera ráð fyrir að verkefnið leiði til samþjöppunar byggðar í fjórðungnum, svo og innan Mið–Austurlands .... Eitt af því sem athygli vekur er að þrátt fyrir mikla uppbyggingu á Mið–Austurlandi síðustu 2–3 árin fækkaði íslenskum ríkisborgurum búsettum á Austurlandi á árinu 2005”. (s.91–92)

Langt ferli framundan.
Skipulagsstofnun hefur enn ekki tjáð sig opinberlega um frummatsskýrsluna eða auglýst hana. Eftir að það hefur gerst er öllum heimilt að koma á framfæri skriflegum athugasemdum innan sex vikna. Í framhaldi af því skal Alcoa sem framkvæmdaraðili vinna endanlega matsskýrslu og senda hana síðan Skipulagsstofnun sem gefur út sitt álit um skýrsluna. Kærufrestur til umhverfisráðherra vegna álits Skipulagsstofnunar er einn mánuður og skal ráðherra síðan kveða upp úrskurð í kærumálum innan tveggja mánaða.
            Niðurstöðu í þessu matsmáli á stjórnsýslustigi er því vart að vænta fyrr en seint á árinu 2006.


Hjörleifur Guttormsson

 

 


Til baka | | Heim