Evrópudómstóllinn og verkalýðshreyfingin

Með EES-samningnum seldu Íslendingar sig með óbeinum hætti undir lögsögu Evrópudómstólsins, sem fer með æðsta dómsvald innan Evrópusambandsins. Á þetta var rækilega bent af undirrituðum og öðrum sem beittu sér á Alþingi gegn aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu. Nú hangir Damoklesarsverð dómstólsins yfir norrænum vinnumarkaði og verkalýðshreyfingu vegna svonefndrar Lavaldeilu sem getur orðið prófmál um hvaða kjarasamningar gildi þegar fyrirtæki flytja starfsmenn milli landa innan EES-svæðisins. Á heimasíðu Starfsgreinasambandsins 18. janúar 2006 má lesa eftirfarandi:

“Niðurstaðan er talin geta haft mikla þýðingu fyrir uppbyggingu norrænnar og evrópskrar verkalýðshreyfingar í framtíðinni. Það snýst um hvort norrænu stéttarfélögin hafi rétt til þess að krefjast þess að gerðir séu kjarasamningar við þau um störf sem unnin eru á norðurlöndunum og um rétt þeirra til að beita hefðbundnum og stjórnarskrárvörðum rétti til aðgerða eða hvort slíkar aðgerðir brjóti gegn reglum um frjálst flæði þjónustu, banni gegn mismunun á grundvelli þjóðernis og hvort skipti meira máli og séu rétthærri kjarasamningar sem gerðir eru í upprunalandi fyrirtækis eða því landi sem vinna fer fram í. Hver er heimild verkalýðsfélaga í ESB ríkjum til að grípa til aðgerða gegn félagslegum undirboðum?”

Í Morgunblaðinu 19. janúar sl. er haft eftir Hägglund framkvæmdastjóra Norræna bygginga- og tréiðnaðarsambandsins að ef málið tapast fyrir ESB-dómstólnum myndi  “… það í raun þýða að ekki yrði hægt að setja neinar reglur um lágmarkslaun í hverju aðildarríki fyrir sig sem geti ekki leitt til annars en að evrópskur vinnumarkaður muni taka hraðlest til lægstu vinnukjara á evrópska efnahagssvæðinu”. Þannig muni niðurstaðan hafa afgerandi áhrif á það hvort norræna vinnumarkaðsmódelið haldi velli.

Formsatriði málsins

Lettneskt fyrirtæki, Laval un Partneri, vann útboð um endurbyggingu skólahúss  í Vaxholm í Svíþjóð og ætlaði að nota verkamenn frá heimalandinu sem fyrirtækið sagðist hafa gert kjarasamning við. Byggnad, samband byggingamanna í Svíþjóð, krafðist þess að sænskir kjarasamningar giltu (kollekivaftal) og stöðvaði framkvæmdir Laval. Lettnesk stjórnvöld sögðu aðgerðir sænskra verkalýðsfélaga stríða gegn ESB-rétti, þær mismuni eftir þjóðerni og hindri auk þess frjálsa för vinnuafls. Evrópudómstóllinn hefur nú til athugunar hvort sænska Byggnad hafi brotið gegn 49. grein ESB-samningsins um frjáls þjónustuviðskipti. Málið hefur sömu þýðingu á öllu EES-svæðinu og þarmeð fyrir Ísland og Noreg. Ríkisstjórn Ísland getur því sent inn álit sitt um mál þetta til dómstólsins fyrir  26. janúar 2006 og skulum ætla að það verði gert.

Mikil óvissa um niðurstöðu

Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hefur lýst yfir stuðningi við lettnesku kröfuna með McCreevy kommissar fyrir málefni innri markaðarins í fararbroddi og það sama á við um talsmenn hægri meirihlutans á Evrópuþinginu. Á móti standa sósíaldemókratar, vinstrisósíalistar og græningjar. Pólitísk viðhorf í einstökum ríkjum virðast í aðalatriðum skiptast eftir svipuðum brautum, m.a. í Svíþjóð, þar sem ráðherrar og verkalýðsforingjar tala um uppreisn gegn ESB falli dómurinn Lettlandi í vil. Ekkert verður á þessari stundu fullyrt um niðurstöðu, en hafa ber í huga að dómar Evrópudómstólsins sem snúa að grundvallaratriðum fjórfrelsisins svonefnda hafa oftast fallið þeim sjónarmiðum í vil. Evrópudómstóllinn er þekktur fyrir að binda sig ekki við bókstaf ESB-tilskipana heldur túlka út frá markmiðsgreinum, m.a. um samruna. Því kæmi ekki á óvart að niðurstaðan falli gegn sænsku kröfunni og norræna velferðarmódelinu. Um áhrif niðurstöðunnar á löggjöf aðildarríkjanna þarf þá ekki að spyrja, þar gildir Rómarsamningurinn ofar öllu. Sumir telja að opinber lágmarkslaun einstakra ríkja þar sem þau eru lögákveðin haldi gegn slíkum dómi. Í íslenskri löggjöf nr. 55/1980 (sbr. einnig lög nr. 54/2001, 3. grein, með nýlegum breytingum skv. lögum nr. 139/2005 um starfsmannaleigur) segir í 1. grein: “Laun og önnur starfskjör, sem aðildarsamtök vinnumarkaðarins semja um, skulu vera lágmarkskjör, óháð kyni, þjóðerni eða ráðningartíma fyrir alla launamenn í viðkomandi starfsgrein ... “. Óvíst er að þetta dugi gegn hugsanlegri niðurstöðu Evrópudómstólsins Lettum í vil. Hér er ekki um opinber lágmarkslaun að ræða, en í löndum þar sem slík laun eru lögákvæðin liggja þau oft langt undir töxtum stéttarfélaga.

Verkalýðshreyfingin og ESB-aðild

Sem kunnugt er hafa sósíaldemókratar á Norðurlöndum að meirihluta til stutt aðild landa sinna að Evrópusambandinu líkt og Samfylkingin gerir eindregið hérlendis. Með slíkri aðild eru menn að afhenda fjöregg sitt ekki aðeins í hendur fjölþjóðlegu pólitísku valdi sem hefur að leiðarljósi samruna í átt að ríkisheild heldur jafnframt erlendu dómsvaldi sem kveður upp dóma sem eru æðri lögum og stjórnarskrárbundnum ákvæðum einstakra ríkja. EES-samningurinn lýtur að hinu sama, þótt með óbeinum hætti sé að því er varðar dómsvald. Allt ætti þetta að vera Íslendingum og ekki síst íslensku launafólki umhugsunarefni á tímum alþjóðavæðingar þar sem fjölþjóðafyrirtæki og fjármagn ráða för.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim