Þorskstofninn og ákvörðun um heildarafla

Íslendingar eru minntir á það þessa dagana að allt á sín takmörk. Þorskstofninn er að nálgast sögulegt lágmark og stærð hrygningarstofnsins er aðeins um helmingur þess sem talið er að gefi hámarks afrakstur. Nýliðun síðustu sex árin hefur verið slök og meðalþyngd allra aldurshópa þorsks er í sögulegu lágmarki. Þess vegna er þörf á að draga saman þorskveiðar um þriðjung næsta fiskveiðiár og lækka veiðiálagið niður í 20% nú þegar. Þetta er ráðgjöf Hafró sem byggð er á bestu fyrirliggjandi þekkingu. Bjöllur hringja ekki aðeins á Íslandsmiðum heldur allt í kring: Færeyjar, Norðursjór og Nýfundnalandsmið, þar sem nær algjört þorskveiðibann hefur verið í gildi um 15 ára skeið eftir hrun stofnsins 1991.
Enn heyrast þó raddir hérlendis sem að dæmi strútsins og Litlu gulu hænunnar vilja skella skollaeyrum við því sem við blasir. Í þeim hópi eru talsmenn hagsmunahópa, fyrirtækja og  byggðarlaga svo og stjórnmálamenn með sjávarútvegsráðherrann í fararbroddi. Hann er greinilega að búa sig undir að feta í eigin fótspor og forveranna. Meginástæða þess hvernig komið er fyrir þorskstofninum er að sjávarútvegsráðherrar hafa um langt skeið hundsað ráðgjöf Hafró um árlegan hámarksafla í þorski og ákveðið að taka meira og stundum langtum meira en vísindaleg ráðgjöf hefur sagt til um.   

Ofnýtingunni verður að linna

Pólitískar ákvarðanir um nýtingu þorskstofnsins hérlendis fylgja kunnuglegu mynstri. Í orði státa menn sig af góðri fiskveiðistjórnun en þegar staðreyndir og vísbendingar um stöðu auðlindarinnar stangast á við óskhyggjuna er náttúran látin bera vafann, þvert á alla skynsemi og varúðarsjónarmið. Ráðamenn ætla seint að finna rétta tímann fyrir nauðsynlegt aðhald í veiðum. Almennt má þó segja að skilningur sé ríkari hér meðal almennings og hagsmunasamtaka á samhengi veiða og afraksturs en gerist hjá öðrum þjóðum. Af þeim sökum ættu stjórnmálamenn að hafa stöðu til að fylgja ráðgjöf eigin sérfræðistofnana. En reynslan sýnir að herslumuninn hefur vantað og safnast þegar saman kemur.
Sjálfsblekking er ríkur þáttur í eðli manna og virðist innbyggð í hugsunarhátt veiðisamfélaga. Samhliða stöðugt ágengari tækni býður slíkt hættunni heim. Þeim mun brýnna er að þekkingarviðleitni ráði för og gögn sem máli skipta séu uppi á borðinu en ekki stungið undir stól. Fyrirfram ákveðið heildaraflamark segir engan veginn alla sögu, því að raunafli í þorski hefur um árabil reynst meiri en fyrirfram gefin forskrift. Veiðihlutfallið undanfarin ár hefur þannig orðið nær 30% en 25% þegar upp var staðið. Þar koma til margs konar ívilnanir, undanskot og innbyggt ofmat, þekktir þættir sem hægt er að sjá fyrir og taka með í reikninginn. Þessum leik verður að linna. Stjórnvöldum ber að fylgja framkominni ráðgjöf og jafna byrðunum af réttsýni og ábyrgð.    

Rödd með reynslu að baki

Á sjómannadaginn 3. júní sl. birti Morgunblaðið viðtal við Kristján Pétursson togaraskipstjóra sem hefur hálfrar aldar reynslu að baki á sjó. Hann talar í senn yfirvegað og  tæpitungulaust. Hér verða tilfærð nokkur ummæli Kristjáns úr þessu viðtali:

• Mér finnst veiðar síðustu árin hafa verið allt of miklar og of mikið gert að því að veiða ætið frá þorskinum, loðnu, rækju og kolmunna.
• Það er bara bull þegar menn halda því fram að það sé allt fullt af þorski í hafinu og við veiðum allt of lítið.
• Fyrir utan það er veiðiálagið á Íslandsmiðum nú svo miklu meira en fyrir nokkrum áratugum. ... Við tökum of mikið æti frá þorskinum.
• Við höfum lengi veitt of mikið. Fiskur getur hvergi dulizt á landgrunninu. Menn hafa alveg yfirsýn yfir þetta allt saman.
• Til þess að ná upp þorskstofninum hér við land þyrfti í fyrsta lagi að friða ætið og minnka álagið enn meira en gert er.
• Einhverju öðru er alltaf kennt um ef illa gengur, hitastigi eða straumum. Þetta er alveg sama og á síldinni, þegar menn voru að útrýma henni. ... Skýringin var einfaldlega ofveiði.
• Afköst fiskiskipanna, hvort sem þau eru smá eða stór, aukast ár frá ári. Það er krafan að allir skili toppárangri. Þá kemur að hættunni á ofveiði.

Það er ekki ónýtt fyrir stjórnmálamenn sem þurfa að taka á honum stóra sínum að fá slík orð í eyra og styðjast við þau þegar taka þarf framsýnar en umdeildar ákvarðanir.

Breytt fiskveiðistjórnun og rannsóknir

Áframhaldandi umræða um breytingar á óréttlátu fiskveiðistjórnunarkerfi með framsali veiðiheimilda og öðrum ágöllum er sjálfsögð og nauðsynleg sem og stjórnarskrárbundin stefnumörkun um meðferð auðlinda. Það tekur hins vegar óhjákvæmilega tíma að vinna slíkum breytingum fylgi auk þess sem gera verður ráð fyrir aðlögunartíma. Framsal fiskveiðiheimilda og sú „einkavæðing” sem ástunduð hefur verið í hálfan annan áratug hefur tekið sinn toll og skýrir stóran hluta af fjármálaumsvifum banka og fyrirtækja hérlendis, einnig í marglofaðri útrás. Fyrirkomulag veiða og verndun og  nýting svæða innan fiskveiðilögsögunnar er annað stórmál sem þarfnast stefnumörkunar og kallar jafnframt á margefldar hafrannsóknir. Þörfin á auknu fjármagni í þessu skyni ætti að blasa við, ekki síst nú, þegar væntingar um viðgang helstu nytjastofna ganga ekki eftir.
  
Varúðarnálgun í fiskveiðum

Vinstrihreyfingin – grænt framboð hefur markað sér skýra stefnu í sjávarútvegsmálum þar sem í senn er horft til auðlindaverndar, byggðasjónarmiða og breytinga á fiskveiðistjórnunarkerfinu. Í stefnu Vinstri grænna sem kynnt var í nýafstaðinni kosningabaráttu undir yfirskriftinni Græn framtíð segir m.a.:

„Við framkvæmd sjálfbærrar sjávarútvegsstefnu ber að taka mið af alþjóðasáttmálum og samþykktum. Ákvæði þeirra á að festa í sessi með því að lögfesta mikilvæga þætti er varða m.a. varúðar- og vistkerfisnálgun í fiskveiðum."

Varúðarnálgun snertir veiðar úr einstökum tegundum og aflareglur svo og skilgreiningu og lögfestingu á líffræðilegum hættumörkum. – Um leið og reynt er að rjúfa vítahring liðinna ára er brýnt að festa í sessi slík viðmið sem varða undirstöðuþætti fyrir velferð þjóðarinnar.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim