Mánudaginn 23. apríl, 2007 - Aðsent efni

Auðlindir og arður

Indriði H. Þorláksson skrifar um auðlindir þjóðarinnar

Indriði H. Þorláksson

Indriði H. Þorláksson skrifar um auðlindir þjóðarinnar: "Hver er hlutdeild innlendra aðila í virðisauka af álframleiðslu og hvert rennur arðurinn af náttúruauðlindinni, sem notuð er?"

Í fyrri hluta greinarinnar var komist að þeirri niðurstöðu að stærsti hluti virðisauka í álframleiðslu renni til erlendra aðila. Í þessum hluta verður reynt að nálgast mat á rentu af auðlindinni sem virkjuð er og rýnt í hver nýtur hennar.

Sé heimsmarkaðsverð, söluverð og framleiðsluverð raforku eitt og hið sama er engin renta af auðlindinni. Allur virðisauki rennur þá til annarra framleiðsluþátta. Auðlindin hefur ekkert verðgildi í orkuframleiðslu við þessar aðstæður. Ef heimsmarkaðsverð á orku er hærra en framleiðsluverð innlendrar orku er renta af auðlindinni til staðar. Það ræðst af söluverðinu til álversins hvar hún lendir.

Rentan lendir hjá orkuframleiðandanum ef hann selur raforkuna á heimsmarkaðsverði. Auðlindarentan er þá munurinn á heimsmarkaðsverðinu og framleiðsluverði orkunnar að meðtaldri eðlilegri ávöxtun á fjármagni í rekstrinum. Sé orkan hins vegar seld á verði sem er undir heimsmarkaðsverði skilar rentan sér ekki að fullu til orkusalans heldur rennur að hluta til kaupandans og að fullu til hans ef söluverðið er jafnt framleiðsluverðinu.

Upplýst afstaða til virkjana í þágu stóriðju krefst þekkingar á þessum forsendum. Þeir sem tilbúnir eru að ganga langt í uppbyggingu stóriðju vilja væntanlega ekki nýta auðlindir hér á landi þannig að öll renta af þeim renni til erlendra aðila og þeir sem vilja fara varlega í sakirnar eiga auðveldara með að gera upp hug sinn ef þeir vita fyrir hvaða verð náttúruauðlindum er fórnað. Það hlýtur að vera hagsmunamál allra að upplýsingar þessar liggi fyrir.

Upplýsingar um söluverð íslenskra orkuvera á raforku til stóriðju hafa ekki legið á lausu. Án slíkra upplýsinga má þó nálgast svar við spurningunni um rentuna þótt ekki sé í tölum.

Fyrr á tíð lögðu stjórnavöld mikið í að fá erlenda aðila til að byggja hér álver. Gekk það lengi vel illa þrátt fyrir síaukna álnotkun og hækkandi heimsmarkaðsverð. Skýringin er líklega sú að orkuverð hér hafi þótt hátt í samanburði við heimsmarkaðsverð á orku til álframleiðslu. Nú hafa orðið umskipti. Álframleiðendur standa í biðröð og eru að sögn komnir með bindandi tilboð um orkuverð, sem gerir þeim kleift að ákveða sig með stuttum fyrirvara. Þetta bendir til þess að orkuverð til stóriðju hér á landi sé nú orðið lægra en það verð sem fá má hjá öðrum orkuframleiðendum. Það þýðir þó ekki að verð hér hafi lækkað nema að tiltölu við heimsmarkaðsverð. Rétt er að hafa í huga að Ísland er ekki hagkvæmur framleiðslustaður fyrir ál m.t.t. flutnings á hráefni og framleiðsluvöru og að laun eru há. Þetta óhagræði verður að jafna út með orkuverðinu.

Framangreint bendir sterklega til þess að verð á orku til álframleiðslu hér á landi sé nú orðið lægra en heimsmarkaðsverð. Sé svo er það vísbending um að orkukaupandinn, þ.e. álverið, sé að fá í sinn hlut nokkuð af þeirri rentu sem auðlindin gefur af sér.

Sé litið til framleiðslu orkunnar má einnig finna vísbendingar þar um. Þar sem söluverð til stóriðju hefur ekki verið gefið upp hafa ýmsir orðið til þess að draga í efa fjárhagslega hagkvæmni af þessari orkuframleiðslu og byggja það á upplýsingum sem fyrir liggja og útreikningum sem þeir hafa gert. Orkusalar fullyrða að sala orku til stóriðju sé hagkvæm og er það stutt þeim rökum að hún gefi ásættanlega arðsemi. Ekki er tilgreint hvað telst ásættanleg arðsemi. Með arðsemi er yfirleitt átt við það að eftir að kostnaður hefur verið greiddur séu eftir tekjur til að umbuna fyrir það fjármagn sem lagt hefur verið fram. Með ásættanlegri arðsemi er þá væntanlega átt við að arðsemi fjármagnsins sé ekki minni en hugsanlegt hefði verið að fá með öðrum hætti.

Máli skiptir hvort auðlindin hefur verið metin til fjár í arðsemisútreikningunum eða hvort aðeins er miðað við beint útlagt fjármagn. Sé verðmæti auðlindarinnar ekki talið með og arðsemi af öðru fjármagni er aðeins í samræmi við markaðsávöxtun skilar engin renta sér til orkuversins. Auðlindarentan hefur þá runnið að fullu til álversins og kemur fram í hagnaði þess. Í hlut Íslands af rentunni kemur þá eingöngu tekjuskattur álversins.

Framangreind atriði, ásókn í orku og upplýsingar um orkusölu, benda til þess í fyrsta lagi að umtalsverð auðlindarenta sé í orkuframleiðslu á Íslandi. Í öðru lagi að þessi renta skiptist á milli orkuseljenda og álveranna. Í þriðja lagi að líklegt sé að verulegur hluti þessarar auðlindarentu renni til erlendra aðila. Þeirri spurningu hversu mikil renta er og hvernig hún skiptist milli innlends orkusala og erlends kaupanda verður ekki svarað nema með ítarlegri athugun á grundvelli talnalegra upplýsinga.

Sú spurning vaknar hins vegar hvort nýting náttúruauðlinda með þeim hætti að arður af þeim renni að verulegu leyti til erlendra aðila samrýmist hugmyndum manna um þjóðareign á náttúruauðlindunum og nýtingarrétt á þeim. Fyrir Ísland hefur auðlindin þá misst fjárhagslegt gildi sitt, öðrum nýtingarmöguleikum hefur verið fórnað og umhverfisspjöll hugsanlega unnin. Auðlindin er þá ekki lengur auðlind en er orðin byrði. Til hvers er þjóðareign þá?

Höfundur er hagfræðingur.