Flóttamannastraumurinn – Alþingi marki framtíðarstefnu

Umræða fer vaxandi um komu flóttamanna hingað til lands en er þó óveruleg miðað við það sem heyra má í erlendum fjölmiðlum, ekki síst þýskum, en þar er afstaðan til innflytjenda eitt helsta átakaefnið í aðdraganda þingkosninga að hausti. Bakgrunnurinn er ekki síst flóttamannabylgja ársins 2015, þegar til Þýskalands kom hátt í ein milljón manna án gildra skilríkja, aðallega frá átakasvæðum í nálægum Austurlöndum. Enn glíma þýsk stjórnvöld og stofnanir við að greina á milli hafra og sauða í þeim hópi og ekki hafa ítrekuð hryðjuverk bætt úr skák. Með umdeildum samningum ESB við Tyrki og lokun landamæra Ungverjalands, Króatíu og Austurríkis var að mestu skorið á komu flóttafólks úr þessari átt. Þá tók við og jókst hins vegar stöðugur straumur flóttamanna á yfirfullum bátum, aðallega frá Líbíu, norður yfir Miðjarðarhaf. Ítölsk stjórnvöld stynja eðlilega yfir því álagi sem af þessu hlýst, á meðan ekkert samkomulag hefur náðst innan ESB um dreifingu á þessum fjölda milli aðildarríkja. Þetta er þó aðeins upphafið að glímu við langtum stórfelldari vanda, sem fara mun vaxandi svo langt séð verður. Ástæðurnar eru einkum þríþættar:

• Gífurlega ör fjölgun jarðarbúa, fyrst og fremst í fátækum löndum, ekki síst í Afríku sunnan Sahara.
•  Umhverfisröskun vegna loftslagsbreytinga af mannavöldum, þrátt fyrir fyrirhugaðar en óvissar gagnaðgerðir skv. Parísarsamkomulaginu.
•  Arðrán í skjóli alþjóðavæðingar fjármagns og viðskipta og tilfærsla auðs og eigna í vasa örfárra.

Stærsta áskorunin til þessa

Allir eru þessir þættir samtvinnaðir og valda því að mannkynið sem heild fjarlægist óðum það markmið sem skilgreint hefur verið sem sjálfbær þróun. Flóttamannstraumurinn sem birtist okkur upp á síðkastið á sér einkum tvenns konar rætur: Styrjaldarátök eins og þau sem geisað hafa fyrir botni Miðjarðarhafs og vaxandi fjölda fólks einkum frá Afríkulöndum sem leitar að skárri lífskjörum, þá fyrst og fremst í Evrópu vestanverðri. Komist á sæmilegur friður mun þeim væntanlega fækka sem flýja styrjaldarógnir, en þrýstingur af efnahagslegum toga mun halda áfram að vaxa svo lengi sem mismunun í lífskjörum helst í svipuðum mæli og nú er eða verður þaðan af meiri. Alþjóðlegar reglur svo sem Dyflinarreglugerðin sem Ísland er aðili að  gera skýran greinarmun á þessu tvennu, þótt erfitt geti verið að greina á milli skara flóttamanna og margir reyni að villa á sér heimildir. Ekki bætir úr skák að stór hópur braskara gerir sér flóttamenn að féþúfu, m.a. þeir sem gera út bátskrifli til að flytja fólk yfir Eyjahaf og Miðjarðarhaf. Skýr hliðstæða vestanhafs er ólöglegur flutningur fólks frá Mexíkó til Bandaríkjanna.

Mannúðin okkar manna ...

Eðlileg og mannleg viðbrögð eru að vilja hjálpa fólki í neyð og er skammt að leita hérlendis að fórnfýsi í þá veru, hvort sem um er að ræða ferðamenn í vanda eða þá sem berja að dyrum og óska eftir hæli. Hitt er jafn ljóst að slík viðbrögð ein og sér duga skammt með vaxandi fjölda hælisleitenda og geta skjótt snúist í andhverfu sína sé ekki vandað til verka og þess gætt að fylgja samræmdum reglum. Um þetta vitna m.a. viðbrögð gagnvart flóttamönnum í grannlöndum okkar í Skandinavíu þar sem reglur hafa verið hertar að undanförnu gagnvart hælisleitendum og klippt á Schengenkerfið tímabundið, bæði í Danmörku og Svíþjóð. Útlendingaeftirlitið sem fer með afgreiðslu mála hérlendis lögum samkvæmt hefur þurft að fjalla um hælisumsóknir sístækkandi hóps frá Albaníu, Makedóníu og Georgíu sem samkvæmt matsreglum teljast til öruggra ríkja andstætt stríðshrjáðum löndum.  Fram hefur komið að umsóknum frá Albaníu hefur undantekningarlaust verið hafnað í Noregi. Skýringar eru vandfundnar á fjölda hælisleitenda frá Albaníu hingað til lands, nema ef vera kunni inngrip Alþingis fyrir fáum árum sem veitti íslenskan ríkisborgararétt tveimur fjölskyldum sem Útlendingastofnun hafði vísað frá og komnar voru til síns heima. Sú fiskisaga flaug víða.

Ísland móti eigin innflytjendastefnu

Að mínu mati var það rangt skref af Íslands hálfu um síðustu aldamót að gerast óburðugt viðhengi að Schengen regluverkinu. Forgöngu um það hafði þáverandi forysta Framsóknarflokksins sem á þeim tíma stefndi leynt og ljóst að aðild Íslands að ESB. Aðstæður hér eru allt aðrar landfræðilega en t.d. í Noregi með sín löngu sameiginlegu landamæri við Svíþjóð. Fyrir Ísland sem eyland er farsælast að Alþingi móti eigin reglur, að sjálfsögðu með hliðsjón af alþjóðaumhverfinu. Vænlegast er að vinna að víðtækri stefnumörkun um flóttamenn gegnum Sameinuðu þjóðirnar, og Ísland ætti að sjá sóma sinn í að hækka nú þegar framlag sitt til þróunaraðstoðar í 0,7% af vergri þjóðarframleiðslu eins og samþykktir SÞ mæla fyrir um. Jafnframt eigum við að búa sem best að hælisleitendum sem hér fá landvist og tryggja innflytjendum, ekki síst börnum, sem bestar aðstæður til aðlögunar í samfélaginu.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim