Arctic circle og glíman við tilvistarkreppu mannkyns

Fimmta Hringborð norðursins sem haldið var í Hörpu um síðustu helgi var ánægjulegur og afar fróðlegur viðburður, ekki síður en fyrri málþing undir merki Arctic circle. Ég hygg að ýmsir hérlendis hafi haldið að þegar nú frumkvöðullinn Ólafur Ragnar Grímsson er ekki lengur á forsetastóli á Bessastöðum myndi fjara undan þessari samkomu, en hið gagnstæða hefur komið á daginn. Formið er að vísu svipað frá ári til árs, en innihaldið nú reyndist afar fjölbreytt og þátttakan síst minni en áður. Haustráðstefna Arctic circle í Hörpu hefur unnið sér sess sem stærsti alþjóðaviðburður um norðurslóðir og samkomur á ýmsum öðrum stöðum undir sama merki hafa bæst við og breikka grundvöllinn: Edinborg, Færeyjar og Seúl meðal áfangastaða innan skamms. Fundur sem þessi er afrek sem enginn annar en Ólafur Ragnar hefði getað komið í kring, studdur af fámennu en öflugu skrifstofuliði. Með því nýtir hann í alþjóðaþágu hæfileika sína og tengsl frá löngum ferli og varpar um leið jákvæðu ljósi á Ísland, reyndar á stundum bjartara en innstæða er fyrir þegar litið til stöðu umhverfismála hérlendis.

Hvað fer fram á svona málþingi?

Eðlilega spyrja margir hvað fari fram á samkomu eins og Arctic circle. Einfaldasta svarið er að þetta sé vettvangur upplýsinga og skoðanaskipta um áhrif loftslagsbreytinga af mannavöldum á vistkerfi jarðar svo og viðbrögð við þessum breytingum til að koma í veg fyrir allsherjarvá. Áherslan er á norðurslóðir en raddir og þátttaka er frá löndum allt suður undir miðbaug, Asíustórveldin meðtalin. Ekki er stefnt að sameiginlegum ályktunum þannig að togstreita um orðalag truflar ekki samkomuna sem allir geta sótt til að fræðast, kynnast nýjum viðhorfum og mynda persónuleg tengsl. Þátttaka ungs fólks, kvenna ekki síður en karla, setti mikinn svip á Hörpu þessa daga. Í ljósi þess mikla framboðs upplýsinga og sjónarmiða sem hér var í boði er eðlilegt að kallað sé eftir samþættingu ólíkra viðhorfa og þekkingar, þvert á fræðigreinar. Þar beinast sjónir m.a. að stofnun með skammstöfuninni IIASA (International Institute for Applied Systems Analysis) sem stofnuð var 1972 að frumkvæði risaveldanna á hápunkti kalda stríðsins og hefur aðsetur í Austurríki, Nú eiga aðild að henni aðilar og samtök í 24 löndum, en Ísland er enn ekki í þeim hópi. Á því þyrfti að ráða bót þegar nú styttist í að Ísland taki við formennsku í Norðurskautsráðinu. Framlag IIASA til ráðstefnunnar í Hörpu þótti mér einkar athyglisvert.

Óskuldbindandi óskalistar duga skammt

Parísarsamkomulagið um loftslagsmál frá íhitteðfyrra um að stöðva hlýnun jarðar við 1,5–2°C árið 2100 byggir á samþykkt SÞ um 17 sjálfbærnimarkmið sem ná þurfi fram til ársins 2030. Það er mikill óskalisti allt frá því að útrýma hungri, tryggja öllum aðgang að öruggu ferksvatni og vistvænni orku. Útfærsla á hvað þurfi til að ná þessum markmiðum hefur ekki farið fram og sjálft loftslagsmarkmiðið er óskuldbindandi. Eigi að vera von til þess að ná ofangreindu markmiði um næstu aldamót þyrfti að stöðva aukningu í losun gróðurhúsalofts þegar árið 2020 og hún síðan jafnt og þétt að dragast saman.Til að ná slíku fram þyrfti að gerast kraftaverk þar sem ná þyrfti tökum á þeim fjölmörgu þáttum sem valda aukinni losun. Viðfangsefnið kallar á alþjóðlega samstöðu, sem ekki er í sjónmáli, um leiðir til að nálgast markmiðin og síðan hrinda þeim í framkvæmd. Fyrir utan að koma böndum á efnahagsþróun sem nú ræðst í kauphöllum þurfa stjórnvöld í hverju landi og sameiginlega að geta tekið ákvarðanir sem lúta að framtíðarheill alls mannkyns. Það kallar á nýja hugsun og samstillingu um þá fjölmörgu þætti sem flétta þarf saman eigi að takast að hverfa frá þeirri feigðarsiglingu sem ella blasir við.

Hvar eru Íslendingar staddir?

Íslenskar raddir heyrðust víða á Arctic circle, allt frá fulltrúum stjórnvalda og talsmönnum fyrirtækja til framlags frá íslenskum vísindamönnum og stofnunum. Orð eru til alls fyrst og því er það af hinu góða að ráðamenn tjái hug sinn á þessum vettvangi. Á sérstökum fundi ræddu fulltrúar frá Íslandi, Grænlandi og Færeyjum um þróun og horfur í ferðaþjónustu. Eðlilega bar þar hæst ósjálfbært stökk hérlendis í fjölda ferðamanna og þau mörgu vandamál sem því fylgja, bæði álag á náttúru og ójöfn dreifing. Ánægjulegt var að hlýða á framlag frá Snæfellsnesi þar sem greint var frá samvinnu sveitarfélaga til að stilla þar saman strengi í ferðaþjónustu. – Á öðrum fundi var greint frá vinnu íslenskra sérfræðistofnana við að meta líkleg áhrif loftslagsbreytinga á íslenskt umhverfi, bæði náttúru til lands og sjávar og samfélagið. Breytingar af þessum sökum eru þegar orðnar augljósar, ekki síst á vistkerfi sjávar. Var boðað að skýrsla um þessa vinnu væri skammt undan og verður hún væntanlega til þess að færa umræðuna um þessi örlagaríku mál nær almenningi og stjórnmálamönnum. – Þeir síðastnefndu hefðu mátt vera fleiri og sýnilegri þessa daga í Hörpu og hefðu þá kannski getað fyllt í tilfinnanlegar eyður í málflutningi og stefnuskrám þegar kallað er eftir svörum um loftslagsbreytingar og önnur brennandi umhverfismál.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim