Milliverðlagning, orkumálin, fullveldisréttur og loftslagsvernd

Eitt fyrsta uppsláttarrit um einstaklinga hérlendis bar heitið Hver er maðurinn og kom út árið 1944. Höfundur þess og „skrásetjari“ var Brynleifur Tobíason menntaskólakennari og bindindisfrömuður. Margir rýndu að vonum í bók þessa og þóttust sjá að höfundurinn hafi ætlað sjálfum sér meira rými í ritinu en flestum öðrum hlotnaðist. Þar mátti m.a. lesa: „Kosinn fulltrúi Stórstúku Ísl. á Hástúkuþing í Stokkhólmi 1930 og í Helsingfors 1940, en fór hvorugt skipti.“ Þessi fróðleikur um lífshlaup skrásetjarans kom mér í hug undir tíðum fréttum síðustu viku um árlega ráðstefnu World Econnomic Forum í Davos í Sviss, þar sem m.a. komu við sögu Modi hinn indverski og Trump forseti Bandaríkjanna. Svo vildi til að haustið 1981 fékk ég boð um að koma á slíka ráðstefnu í Davos í janúar 1982 „en fór ekki“! Ástæðan voru stíf fundarhöld um málefni Alusisse og krafan um hækkun orkuverðs til  Landsvirkjunar vegna Ísal. Það mál  byggði m.a. á afhjúpun iðnaðarráðuneytisins í árslok 1980 á bókhaldsbrellum Alusuisse sem brátt  fékk sess í sögunni undir heitinu „hækkun í hafi“.

 „Hækkun í hafi“ sem milliverðlagning

Hér verða ekki rakin átökin við Alusuisse út af hækkun í hafi sem voru umdeild hér innanlands, að ekki sé talað um bolabrögð svissneska auðhringsins. Aðeins skal minnt á að staðfesta og rök íslenzkra stjórnvalda leiddu til þess að raforkusamningurinn við Ísal fékkst endurskoðaður og Alusuisse féllst á meira en tvöföldun á raforkuverði til Landsvirkjunar. Skipti sú  breyting sköpum fyrir fjárhagsstöðu Landsvirkjunar næstu áratugi. Síðan hefur milliverðlagning (Transfer Pricing) orðið æ fyrirferðarmeira viðfangsefni ríkja og skattyfirvalda í glímunni við alþjóðlegt auðvald eins og það birtist í risavöxnum fjármálasamsteypum sem leita allra leiða til að auka sinn hlut. Jafnvel í Davos var minnst á baráttuna gegn milliverðlagningu  sem varpi skugga á alþjóðavæðingu fjármálalífsins. Samningar íslenskra stjórnvalda undanfarna áratugi við erlend stóriðjufyrirtæki hafa oft verið gagnrýndir, m.a. vegna afsláttar frá almennum skattaákvæðum. Það var tímabært skref  af hálfu ríkisskattstjóra sl. haust að setja upp sérstakt teymi um milliverðlagningu og tryggja aðild að upplýsingagrunninum ORBIS sem geymir upplýsingar um allt að 250 milljónir fyrirtækja. Ekki kæmi á óvart að „hækkun í hafi“ sé enn ómældur liður í gróða erlendra fjárfesta hérlendis.

Vegið að fullveldi gegnum EES-samninginn

Allt frá því EES-samningurinn var í undirbúningi upp úr 1990 hafa staðið deilur um hvort hann standist ákvæði íslensku stjórnarskrárinnar um fullveldi. Enn er að bætast í þann sarp með tilskipunum framkvæmdastjórnar ESB um sérstakt Orkusamband ESB (EU Energy Union) sem gilda skuli innan Evrópska efnahagssvæðisins. Um þetta standa nú harðar pólitískar deilur í Noregi, m.a. milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Hljótt hefur verið um þetta mál hérlendis en búist er við að viðkomandi tilskipanir berist Alþingi áður langt um líður. Um er að ræða texta upp á meira en eittþúsund blaðsíður með ákvæðum um flesta þætti orkumála, þar á meðal um hvernig orkustjórn hvers ríkis skuli lúta yfirþjóðlegu valdi Orkusambands ESB. Norskur raforkumarkaður er þegar tengdur við EBS-svæðið með mörgum flutningslínum og er staða hans að því leyti ólík Íslandi enn sem komið er. Sérstök ESB-skrifstofa sem ber nafnið ACER á að samræma aðgerðir og leita staðfestingar Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) á ákvörðunum. Í ACER væru Noregur og Ísland  aðeins með áheyrn en án atkvæðisréttar.  Stofnuð yrði sérstök stjórnsýslustofnun frá ACER hérlendis, óháð innlendu boðvaldi. Hér er um skýr og ótvíræð inngrip í fullveldisrétt viðkomandi ríkja að ræða. Í Noregi sýna skoðanakannanir mikla andstöðu almennings við aðild að þessu kerfi og stuðning við kröfuna um að ákvarðanir þurfi  að lágmarki samþykki ¾ hluta þingmanna á Stórþinginu. Því verður ekki trúað að á Alþingi sé meirihluti fyrir slíkri íhlutun yfirþjóðlegs valds um meðferð og stjórnun orkuauðlinda landsins.

Loftslagsstefna og Parísarsamkomulagið

Loftslagsmál virðast hafa fengið lítið rúm í Davos, enda áhyggjur af þeim í andstöðu við bjartsýni margra út af háum markaðsvísum, ekki síst í Bandaríkjunum eftir skattalækkanir Trumps á fyrirtæki. Fátt lýsir betur þeirri blindgötu sem umhverfismálin hafa ratað í aðeins tveimur árum eftir óskuldbindandi samkomulag í París sem Ísland staðfesti fyrir sitt leyti haustið 2016. Loftslagsráð sem hérlend stjórnvöld boða að sett verði á laggirnar fær ljótar tölur í arf. Losun á mann hérlendis var árið 2015 um 26% hærri en 1990 og stefnir að óbreyttu í himinhæðir. Markmiðið um 40% samdrátt í losun gróðurhúsalofts hérlendis árið 2030 frá því sem var 1990 jafngildir kraftaverki, hvað þá að „stefna að kolefnishlutlausu Íslandi í síðasta lagi 2040“ eins og stendur í nýjasta stjórnarsáttmála. Til að þetta fái staðist má ekki bíða morgundagsins með að hefjast handa.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim