Er Rússland „óvinurinn“ eða til samstarfs fallið?

Senn eru þrír áratugir liðnir frá falli Sovétríkjanna sem var annar stólpi kalda stríðsins. Kapítalisminn stóð eftir sem sigurvegari og auðmenn, glæpalýður og lukkuriddarar létu greipar sópa um rússneskt samfélag, fyrirtæki og auðlindir. Jelzín sem tók við 1991 eftir Gorbatsjoff varð fljótt óvinsæll og afsalaði sér völdum í árslok 1999, þrotinn að heilsu og bað þjóðina afsökunar á viðskilnaðinum. Við tók Vladimir Pútin, sem síðan hefur verið ráðandi ýmist sem forseti eða forsætisráðherra í þessu víðlendasta ríki jarðar, nú nýlega kjörinn forseti þess í ný með sögulegum kosningasigri. Eftir yfirtöku Rússlands á Krímskaga og átaka í austanverðri Úkraínu sameinuðust Vesturveldin um viðskiptahindranir gegn Rússum og hafa nýlega bætt um betur út af meintri aðild rússneskra stjórnvalda að eiturefnaárás á Skripal-feðginin í Bretlandi. Sannanir liggja þar hins vegar ekki fyrir og málið er afar vandræðalegt. Rússum var árið 2014 vikið úr samráðshópi helstu stórvelda, nú G-7 ríkjahópnum, og Obama fyrrum forseti afskrifaði Rússland sem afgangsstærð (regional power). Þessi staða og viðbrögð, studd af forystu Nató sem aukið hefur hernaðarumsvif sín að landamærum Rússlands, sætir nú vaxandi gagnrýni í röðum stjórnmálamanna á Vesturlöndum, sem telja einangrunarstefnu gagnvart Rússlandi hvorki þjóna friði né framtíðarhagsmunum. Um þetta vitnar m.a. mikil umræða sem nú á sér stað meðal Þjóðverja.

Þýskaland og ESB klofið í afstöðu til Rússa

Innan Evrópusambandsins er nú deilt um margt, ekki síst um stefnuna gagnvart Rússlandi. Í nýrri ríkisstjórn Merkel eru uppi ólík sjónarmið, innanríkisráðherrann Seehofer, formaður CSU í Bæjaralandi, er andnúinn áframhaldandi viðskiptaþvingunum gegn Rússum og einnig sumir í flokki kanslarans. Erfiðast er málið fyrir sósíaldemókrata þar sem ekki hefur tekist að sætta öndverð sjónarmið. Fyrrum flokksformaður og utanríkisráðherra, Sigmar Gabriel, vildi hætta viðskiptaþvingunum en arftakar hans Andrea Nahles nýr formaður krata og Heiko Maas nýr utanríkisráðherra vilja halda þeim áfram þvert á afstöðu meirihluta flokksmanna. Frank-Walter Steinmeier nú forseti Þýskalands og fyrrum utanríkisráðherra varaði nýlega eindregið við ört breikkandi gjá milli Vesturlanda og Rússlands. Þótt allir segist vilja halda talsambandi við Moskvu segir nýr sendiherra Rússa í Berlín að staðan milli ríkjanna sé nú verri en á dögum kalda stríðsins. Þetta gerist þótt nýleg skoðanakönnun Forsa-stofnunarinnar sýni að yfir 90% Þjóðverja vilji sjá góð samskipti milli ríkjanna og 68% telji rangt að ganga hart fram gegn Rússum, þar af yfir 80% flokksbundinna krata (Der Spiegel nr. 19, 5. maí 2018). Þar á bæ á stefna Willy Brandts djúpar rætur en hann breytti og mildaði afstöðu Þýskalands til austurs í tíð Sovétríkjanna.

Brestir í grunnstoðum Vesturveldanna

Allt frá því Donald Trump settist við stýri í Hvíta húsinu hafa komið í ljós brestir í grunnstoðum Vesturveldanna, bæði innbyrðis sem og í afstöðu til heimsmála, þar á meðal gagnvart Rússum og Kínverjum og nú síðast varðandi samkomulagið við Íran. Ár er liðið síðan Merkel lét þau orð falla eftir fund G-7 ríkja að Evrópubúar gætu ekki lengur reitt sig á Bandaríkin og yrðu að taka örlög sín í eigin hendur. Síðan hefur steinum í þessari götu fjölgað til muna, nú síðast með ákvörðunum Bandaríkjaforseta um tollaálögur sem jafngilda viðskiptastríði. Heimsóknir Macrons hins franska og Merkel til Washington nýverið hafa komið fyrir ekkert, hvort sem um er að ræða samninginn við Írani um kjarnavopn eða að undanskilja ESB innflutningstollum. Á þetta mun reyna enn frekar á boðuðum fundi æðstu manna G-7 ríkjanna í lok þessarar viku (8.-9. júní). Í umræðuþætti  Presseclub um liðna helgi voru allir þýsku viðmælendurnir fimm talsins sammála um að taka ætti Rússland á ný inn í G-7 hópinn. Engin vandamál muni leysast án þáttöku Rússa.

Ætlar Ísland áfram að styðja viðskiptahindranir?

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim