Sigur fyrir umhverfisvernd á Íslandi

Dómur Hæstaréttar 9. júní 2005 í máli mínu gegn Alcoa og íslenska ríkinu sem gagnaðilar áfrýjuðu (mál 20/2005, sjá dóminn, ýtið hér) er mikilvægur fyrir umhverfisvernd í landinu. Á það bæði við um þann beina ávinning sem felst í dómnum, þ. .e að Alcoa verður að fara í nýtt mat á umhverfisáhrifum lögum samkvæmt, og þær lögskýringar sem fram komu á báðum dómsstigum. Af málarekstrinum geta allir þeir lært sem bera umhverfisvernd fyrir brjósti og þeir sem fara vilja að settum leikreglum. Einnig lögjafinn hlýtur að þurfa að draga sínar ályktanir af niðurstöðunni. Styrkja ber almannaréttinn og endurmeta úrelt lagaákvæði.

Lagagrunnur brostinn fyrir framkvæmdum Alcoa

Gilt mat á umhverfisáhrifum er fortakslaus forsenda fyrir stóriðjuframkvæmdum og leyfisveitingum sem þær varðar. Alcoa hefur ekki slíkt lögboðið mat í höndum eftir dóm Hæstaréttar og þeim sem veitt hafa leyfi fyrir framkvæmdunum ber að afturkalla þau og bíða þess að skorið verði úr um alla réttaróvissu. Alcoa hlýtur við undirbúning að umhverfismati að endurmeta hönnunarforsendur verksmiðju sinnar að því er umhverfisáhrif varðar í ljósi dóms Hæstaréttar. Þar er skýrt dregið fram að fyrirtækið ætlaði sér ekki að beita bestu fáanlegri tækni í mengunarvörnum, eins og ljóst er m. a. af samanburði við áður ráðgert álver Norsk Hydro. Var þó langt frá því að sú framkvæmd stæðist eðlilegar kröfur jafnt um mengunarvarnir og félagslega þætti. Því verður ekki trúað að Alcoa haldi nú áfram framkvæmdum sínum í skjóli lögbrota íslenskra stjórnvalda.

Viðbrögð umhverfisráðherra áhyggjuefni

Ummæli og viðbrögð umhverfisráðherra við dómsorði Hæstaréttar eru áhyggjuefni. Ráðherrann virðist ekki ætla að taka dómorðið og lögfylgjur þess alvarlega, segir “algjört formsatriði” hafa ráðið niðurstöðu dómsins og framkvæmdir geti haldið áfram eins og ekkert hafi í skorist. Þetta er ótrúleg óskammfeilni og ber ekki vott um virðingu fyrir lögum og rétti, hvað þá þeim málaflokki sem ráðherrann hefur tekið að sér að stýra. Stjórnvöld hafa þegar brotið settar leikreglur að mati Hæstaréttar og ættu ekki að ganga lengra á þeirri braut. Alcoa fékk ranga leiðsögn af hálfu sömu stjórnvalda veturinn 2002-2003 og fyrirtækið hlýtur nú að hafa varann á. Alcoa er nú í sömu sporum og haustið 2002 hvað réttarstöðu framkvæmda á Reyðarfirði varðar. Lögboðið mat á umhverfisáhrifum liggur ekki fyrir og öll leyfi sem Alcoa hefur í höndum eru því markleysa.

Óðagotið hefnir sín

Allur aðdragandi stóriðjuframkvæmdanna á Austurlandi ber vott um óðagot og skammsýni. Staðsetning risaálvers á Reyðarfirði var röng af umhverfislegum og félagslegum ástæðum, svo ekki sé talað um náttúruspjöllin af Kárahnjúkavirkjun. Stjórnmálamenn sem ábyrgð bera á ákvörðunum í þessum ferli allt frá árinu 1997 að telja hafa ekki vandað sig eða unnið heimavinnuna. Gengið hefur verið út frá því sem gefnu að til að laða að fjárfesta þurfi menn að halda skilyrðum til verndar umhverfi og íbúum á viðkomandi svæði í lágmarki. Embættismenn og opinberar stofnanir hafa verið sett undir óhóflegan þrýsting til að ná fram þessum skammsýnu markmiðum. Lögum á umhverfissviði hefur verið breytt síðustu árin til að þrengja að möguleikum almennings til aðhalds og verndar umhverfi sínu og í þágu komandi kynslóða. Ráðherrar umhverfismála á þessu skeiði hafa ekki reynst starfi sínu vaxnir. Afleiðingarnar af þessari úreltu og háskalegu stefnu eru nú smám saman að koma í ljós. Dómur Hæstaréttar er aðvörun sem framvæmda- og lögjafarvald í landinu ætti að taka alvarlega.

Hjörleifur Guttormsson

Til baka | | Heim