Hjörleifur Guttormsson Mýrargötu 37 740 Neskaupstaður Fjarðabyggð

17. febrúar 2003

Umhverfisstofnun Suðurlandsbraut 24 150 Reykjavík Efni: Athugasemdir við tillögur að starfsleyfi fyrir Reyðarál ehf (Alcoa-Reyðaráls) til reksturs 322 þúsund tonna álvers á Reyðarfirði Undirritaður hefur kynnt sér tillögur Hollustuverndar ríkisins, nú Umhverfisstofnunar, að starfsleyfi fyrir Reyðarál ehf (Alcoa-Reyðarál) og kemur hér með á framfæri athugasemdum við málið. I. Nokkur meginsjónarmið: 1.1 Kæra til umhverfisráðherra um mat á umhverfisáhrifum. Í greinargerð með tillögu að ofangreindu starfsleyfi er tekið fram að hún sé “með þeim fyrirvara að framkvæmdin verði ekki úrskurðuð í nýtt mat á umhverfisáhrifum og starfsleyfið verður [verði] ekki gefið út fyrr en slíkur úrskurður liggur endanlega fyrir.” Í því sambandi vísast til kæru undirritaðs til umhverfisráðherra 20. janúar 2003 varðandi ákvörðun Skipulagsstofnunar frá 20. desember 2002 um matsskyldu allt að 322 þúsund tonna álvers á Reyðarfirði, sbr. fylgiskjal 1 með þessum athugasemdum. Úrskurður ráðherra vegna kæru minnar hefur ekki verið felldur þá þetta er ritað og samkvæmt ákvæðum reglugerðar 849/2000 var Hollustuvernd óheimilt að auglýsa starfsleyfistillögurnar 17. desember 2002, sbr. tl. 1.2 hér á eftir. 1.2 Auglýsing á starfsleyfistillögunni óheimil. Í reglugerð 785/1999, 22.1, eins og henni var breytt með reglugerð 849/2000 stendur eftirfarandi: “Nú er starfsleyfisskyldur atvinnurekstur, sem reglugerð þessi gildir um, háður mati á umhverfisáhrifum samkvæmt lögum og reglum þar að lútandi og skal þá niðurstaða matsins liggja fyrir áður en tillaga að starfsleyfi er auglýst, sbr. 24. gr.”[Undirskrikað af HG] Samkvæmt tilvitnuðu reglugerðarákvæði er auglýsing Hollustuverndar, nú Umhverfisstofnunar, dags. 17. desember 2002, ólögmæt og verður að bíða niðurstöðu umhverfisráðherra í ofangreindu kærumáli, sbr. tölulið 1.1 hér að ofan. Fyrst eftir að niðurstaða um matsskyldu liggur fyrir með úrskurði ráðherra getur Umhverfisstofnun auglýst tillögu að starfsleyfi, og þá því aðeins að framkvæmdin verði ekki ákvörðuð matsskyld, sbr. lög nr. 106/2000. 1.3 Grundvöllur fyrirliggjandi tillagna ómarktækur. Skýrsla Reyðaráls ehf um áætlanir Alcoa-Reyðaráls er alsendis ófullnægjandi að því er varðar samanburð á núverandi áætlunum um álverksmiðju á Reyðarfirði og fyrri áætlunum. Í fyrri áætlunum var auk þess ekki greint á milli umhverfisáhrifa frá álveri og rafskautaverksmiðju þannig að hægt væri að gera sér skýra grein fyrir mengun frá hvoru þessara ráðgerðu fyrirtækja um sig. Þegar af þessum sökum er grundvöllur fyrirliggjandi tillagna að starfsleyfi ómarktækur. 1.4 Risaskorsteinar kalla á nýtt mat á umhverfisáhrifum. Sú mikla útlitsbreyting sem nú er lögð til á verksmiðjunni með byggingu tveggja “um 80 m “ hárra skorsteina vegna breyttra forsendna um mengunarvarnir kallar ein og sér ótvírætt á nýtt mat á umhverfisáhrifum skv. lögum nr. 106/2000. 1.5 Forsendur tillagna að starfsleyfi óljósar og ómarktækar. Forsendur fyrirliggjandi tillagna um mengunarvarnir samkvæmt starfsleyfi eru afar óljósar og byggðar á samanburðarskýrslu um 420 þúsund tonna og 322 þúsund tonna álver án þess að gerð sé fullnægjandi grein fyrir breyttri framleiðslutækni Alcoa í samanburði við tækni sem Norsk Hydro (Hydro Aluminium) hugðist beita. Þegar af þeim sökum eru tillögur Hollustuverndar að starfsleyfi frá 17. desember 2002 ómarktækar og ber að vinna þær upp á nýtt og auglýsa í framhaldi af sérstöku umhverfismati fyrir 322 þúsund tonna álver Alcoa, sbr. einnig kæru mína til umhverfisráðherra dags. 20. janúar 2003, fylgiskjal 1. 2. Frekari athugasemdir Eins og þegar er tekið fram valda ofangreind atriði því að fyrirliggjandi starfsleyfistillögur eru ekki frambærilegar sem drög samkvæmt lögum og reglugerðum og því ekki tækar til athugasemda á þessu stigi. Engu að síður, og sem viðbót við ofangreind meginsjónarmið, verður hér bent á ýmis atriði í tillögum Hollustuverndar, nú Umhverfisstofnunar, sem ekki uppfylla kröfur sem gera ber til reksturs nýrra álvera og verða enn frekar að teljast ótæk og óverjandi í ljósi staðbundinna aðstæðna í Reyðarfirði. 2.1 Ekki stuðst við bestu fáanlega tækni. Í fyrirliggjandi tillögum er engan veginn stuðst við bestu fáanlega tækni til mengunarvarna og stigin alvarleg skref til baka frá áður framsettum tillögum að starfsleyfi fyrir 420 þúsund tonna álverksmiðju Norsk Hydro. Fallið er frá kröfu um vothreinsun til viðbótar þurrhreinsun, en sú krafa er almennt gerð til álverksmiðja í nágrannalöndum og hefur fram til þessa þótt sjálfsögð af hálfu Hollustuverndar í sambandi við hugmyndir um staðsetningu álverksmiðju við Reyðarfjörð. Má í því sambandi vísa til skýrslu umhverfisnefndar Alþingis 1992 vegna hugmynda um álver á Keilisnesi. Við reifun þess máls fyrir nefndinni kom skýrt fram af hálfu þáverandi forstjóra Hollustuverndar, Ólafs Péturssonar, að stofnunin myndi krefjast vothreinsunar, ef staðsetja ætti slíka verksmiðju, um 200 þúsund tonn að stærð, við aðstæður eins og í Reyðarfirði. Þetta viðhorf kom síðan fram sem tillaga af hálfu Reyðaráls við mat á umhverfisáhrifum 420 þúsund tonna álvers á Reyðarfirði og gekk eftir í tillögum Hollustuverndar að starfsleyfi fyrir þá verksmiðju. Rökstuðning vantar af hálfu Umhverfisstofnunar fyrir þessari stefnubreytingu. Með vothreinsun er unnt að lágmarka mengun af völdum brennisteinstvíoxíðs (SO2) og jafnframt draga úr mengun af völdum flúoríðs og ryks umfram það sem gerist með þurrhreinsun einni saman. Kröfur um vothreinsun eru meginregla í nágrannalöndum eins og í Skandinavíu og augljólega besta fáanleg tækni til að lágmarka mengun, og það enn frekar ef beitt er fullomnustu hreinsun á frárennsli til sjávar. Fyrirliggjandi tillögudrög Hollustuverndar eru því stórt skref til baka og andstæð markmiðum laga um að lágmarka mengun með því að beita bestu fáanlegri tækni. Því hefur verið haldið fram að vothreinsun sé ekki skilgreind sem besta fáanleg tækni fyrir álver (sjá t.d. Morgunblaðið 10. febrúar 2003). Slíkar fullyrðingar stangast á við PARCOM tilmæli 94/1 um bestu fáanlega tækni í álverum. Þar segir m. a.: “Intrinsically, aluminium electrolysis is a dry process. Liquid discharges are however possible in plant equipped with wet processes for sulphur removal.” 2. 2 Ferföld aukning á brennisteinsmengun (SO2). Fyrirliggjandi tillögudrög gera ráð fyrir að heimiluð verði ferföld aukning á losun SO2umfram það sem gert var ráð fyrir að losa frá 420 þúsund tonna álverksmiðju og rafskautaverksmiðju Norsk Hydro, þ. e. að heimiluð yrði losun um 3900 tonna á ári í stað 966 tonna, sem þó var raunar nær fimmtungi meira en gert var ráð fyrir í mati á umhverfisáhrifum Norsk Hydro-verksmiðjunnar. – Tillagan um risaskorsteina, sem valda munu mikilli sjónmengun, er rökstudd þannig af Hollustuvernd að dreifa þurfi menguninni frá nánasta umhverfi verksmiðjunnar. Hér er um að ræða ótrúlegt afturhvarf til fortíðar og með þessu engan veginn tryggð viðunandi loftgæði í Reyðarfirði. Þvert á móti er hættunni af mengun dreift yfir stærra svæði, meðal annars þéttbýlið á Reyðarfirði og eftir atvikum einnig á Eskifirði auk dreifingar almennt innan fjarðarins. Engar takmarkanir er að finna á brennisteinsmagni í rafskautum. Eðlilegt er að skilgreina hámarksinnihald brennisteins í skautunum. Þá er einungis með óljósum hætti í almennu orðalagi greinar 2.1.9 að finna takmörkun á brennisteinsinnihaldi í eldsneyti. Ástæða er til að benda á orðalag í greinargerð Hollustuverndar 2.2.4, dags. 17.12. 2002, varðandi grein 2.1.8 þar sem segir: “Hér er í fyrsta sinn hérlendis gert ráð fyrir háum skorsteinum með góðum útblásturshraða til að tryggja dreifingu loftmengunar. Endanleg útfærsla getur orðið önnur, þ.e. annað samspil skorsteinshæðar, útblásturshraða, hitastigs og brennisteinslosunar, en NOKKUÐ LJÓST ER [leturbr. HG] að hægt er að tryggja að umhverfismörk séu virt alls staðar með aðferð sem þessari.” – Spyrja verður hvernig Hollustuvernd geti leyft sér að gera tillögur að starfsleyfi þar sem byggt er á jafn óljósum forsendum. 2. 3 Mengun af völdum flúoríðs og ryks. Þau mörk sem tilgreind eru í tillögudrögunum (2.1.6) um flúoríð og ryk, að ekki sé talað um brennisteinstvíoxíð, eru til muna hærri en unnt er að ná með bestu fáanlegri tækni, þar með talinni vothreinsun. Heildarlosun Hydro-verksmiðjunnar (HF og rykbundið flúoríð) átti að vera 0,252 kg/tonn, þar af 0.0019 kg/tonn af áli frá rafskautaverksmiðjunni.  Þannig átti álver Norsk Hydro (Reyðaráls hf) að fá að losa 0.25 kg/tonn af áli. Skv. tillögunni á Alcoa að fá að losa 0,35 kg/tonn af áli. Lítur því út fyrir að Alcoa eigi að fá að losa 40% meira af flúoríðum, per framleitt tonn af áli, en heimila átti Hydro.  Með því að gera kröfu um vothreinsun hefði verið hægt að ná þessari losun hjá Alcoa töluvert niður, eða í um 0.25 kg/tonn sem ætti að vera hámark skv. starfsleyfi miðað við ársmeðaltal. Varðandi ryk gerir tillaga Hollustuverndar ráð fyrir losun á 1 kg/tonn af áli sem telja verður alltof hátt og óviðunandi. Setja ætti slík mörk fyrir rykslosun að hámarki fyrir ársmeðaltal við 0,5 kg/tonn af áli. Hafa verður í huga að staðbundnar aðstæður í Reyðarfirði eru með þeim erfiðustu sem hægt er að hugsa sér til reksturs mengandi iðnaðar og allar tilslakanir frá mögulegum mengunarvörnum því óverjandi. Undirritaður hefur áður fært fyrir því rök með vísan til rannsókna og álits þar til bærra stofnana að alls ekki eigi að staðsetja álverksmiðju á Reyðarfirði vegna umhverfisaðstæðna (sbr. m. a. fylgiskjal 2). 2.4 Þynningarsvæði. Í starfsleyfistillögunum er lagt til að 322 þúsund tonna álverksmiðja fái jafn stórt þynningarsvæði og 420 þúsund tonna álver ásamt 233 þúsund onna rafskautaverksmiðju átti að fá. Þetta þynningarsvæði var á sínum tíma skilgreint með hliðsjón af talsvert umfangsmeiri verksmiðju en nú stendur til að byggja. Undirritaður hefur áður bent á að skilgreint þynningarsvæði sé aðeins í um 1 km fjarlægð frá þéttbýlinu á Reyðarfirði. Miðað við að vandað sé til mengunarvarna minni verksmiðju hefði verið eðlilegt að sýnt væri fram á að unnt væri að minnka þyningarsvæðið, þar sem m. a. föst búseta er bönnuð. - Þá vekur og athygli að þrátt fyrir að ekki sé gert ráð fyrir neinni fráveitu iðnaðarskólps frá verksmiðjunni er lagt til að þynningarsvæði í sjó verði jafnstórt og það sem lagt var til vegna starfsemi Norsk Hydro á sínum tíma. 2.5 Kerbrot. Í greinargerð, 2.2.6, segir m. a. : “Gert er ráð fyrir að úrgangur verði fluttur út tvisvar á ári til endurvinnslu.” Í drögum að starfsleyfi segir hins vegar ekkert um útflutning kerbrota, í 2.3.1 stendur aðeins að skrá skuli allan úrgang “og LEITAST VIÐ AD [leturbr. HG] nýta endurnýtanlegan hluta hans, svo sem brotajárn, einangrun úr kerum og ofnum, bakskaut, rafskaut, kolefnisríkt ryk og úrgang sem inniheldur ál í miklum mæli.” Ekki er heldur kveðið á um tímatakmörk fyrir geymslu úrgangs frá notkun forskauta og heimilað að safna slíkum úrgangi upp “á geymslusvæði án frárennslis innan lóðar Reyðaráls.” Hér er þannig ekki samræmi í starfsleyfisdrögum og staðhæfinga í greinargerð og er slík málsmeðferð ótæk með öllu. 2.6 Losun gróðurhúsalofttegunda Ekki er minnst aukateknu orði á þá gífurlegu losun gróðurhúsalofttegunda sem berast myndi frá verksmiðjunni, lauslega áætlað um 600 þúsund tonn CO2-ígildi á ári. Virðist svo sem rekstraraðili eigi að fá heimild til slíkrar losunar án skilyrða og sér að kostnaðarlausu. Í þessu sambandi bendir undirritaður á grein 15.5 í reglugerð nr. 785/1999 þar sem segir m. a.: “ ... Í öllum tilvikum skal setja ákvæði í starfsleyfi þess efnis að mengun sem getur borist langar leiðir eða til annarra landa skuli haldið í lágmarki og tryggja víðtæka umhverfisvernd.” Á grundvelli þessarar greinar verður að teljast skylt að fjalla um losun gróðurhúsaloftttegunda í starfsleyfi. 2.7 Hávaðamengun. Ljóst er að rekstur álverksmiðju sem hér hér um ræðir mun valda verulegri hávaðamengun, sem hætt er við að nái til þéttbýlisins á Reyðarfirði að ekki sé talað um friðlandið á Hólmanesi. Því eru hugmyndir um skilyrði í grein 2. 4. 1 alltof veik og óviðunandi með öllu og orðalagið “eins og kostur er” opið og teygjanlegt. – Ekkert kemur fram í drögum þessum um takmarkanir á hávaða á byggingartíma verksmiðjunnar. Óljóst er hvað við er átt með grein 4. 4 þar sem talað er um “eðlilegar rekstraraðstæður” og ekkert sagt um hvað teljist “óeðlilegar rekstraraðstæður”! 2.8 Eftirlit, vöktun og þvingunarúrræði. Skilyrði þau sem sett eru í drögunum um eftirlit með rekstri og úrræði ef út af er brugðið frá ákvæðum starfsleyfis (m. a. 2.1.7 og 4.3)geta reynst lítils virði í ljósi þess að umrætt fyrirtæki yrði allsráðandi sem atvinnurekandi í Fjarðabyggð og að sama skapi erfitt að koma við þvingunarúrræðum, þar með talin stöðvun á rekstri. Þetta getur reynst þeim mun afdrifaríkara að því er skaðlega mengun varðar sem fyrirtækið er staðsett í næsta nágrenni við þéttbýlið á Reyðarfirði. – Þá er í greinargerð Hollustuverndar rætt um að “Nýir eigendur gera ráð fyrir nokkrum breytingum á þeim aðferðum sem áætlað er að nota við vöktunina, miðað við það sem þeir þekkja betur, en sá rammi sem unnið er eftir er óbreyttur.” Hér sem víðar er losaralega um hnúta búið. 2.9 Gildistími starfsleyfis. Gert er ráð fyrir að starfsleyfið gildi til ársins 2020, sem að mati undirritaðas er alltof langur tími í ljósi þeirrar áhættu sem tekin er með staðsetningu og rekstri fyrirtækis sem hér um ræðir á Reyðarfirði. Lágmarks varúð fælist í því að veita ekki starfsleyfi til lengri tíma en 5 ára í senn. 2.10 Kynningarfundur um umhverfismál. Í grein 1.10 er fyrirtækinu gert að halda kynningarfund um umhverfismál álversins á tveggja ára fresti. Á þann fund á að boða: Hollustuvernd ríkisins, Náttúruvernd ríkisins, Vinnueftirlit ríkisins, bæjarstjórn Fjarðabyggðar, Heilbrigðiseftirlit Austurlands og fulltrúa íbúasamtaka á svæðinu. Eðlilegt væri að fulltrúar náttúruverndarsamtaka séu einnig boðaðir á þessa kynningarfundi, sbr. m. a. Árósasamninginn frá 1998, svo og umhverfisnefnd sveitarfélagsins (Fjarðabyggðar). Einnig sýnist skynsamlegt að slíkir fundir séu haldnir ekki sjaldnar en árlega. 2.11 Áætlun um útblástur og gangsetningu. Í greinum 2.1.6 og 2.1.7 er fjallað um áætlanir til þess að draga úr útblástursmengun. Á grundvelli gr. 16.5 í reglugerð nr. 787/1999 um loftgæði er þess krafist að skýrt komi fram í starfsleyfi að slíkar áætlanir skuli aðgengilegar almenningi. Undirritaður gerði á sínum tíma, 25. júní 2001, fjölmargar athugasemdir til Skipulagsstofnunar við mat á umhverfisáhrifum 420 þúsund tonna álverksmiðju á Reyðarfirði, sbr. fylgiskjal 2. Vísast til þess um frekari rökstuðning fyrir ofangreindum athugasemdum. -6- Niðurstaða. Vegna ákvæða reglugerðar 785/1999, sem breytt var með reglugerð 849/2000, var Hollustuvernd (nú Umhverfisstofnun) óheimilt að auglýsa tillögu að starfsleyfi 322 þúsund tonna álverksmiðju Alcoa á Reyðarfirði 17. desember 2002 og er svo enn, á meðan ekki liggur fyrir niðurstaða skv. lögum nr. 106/2000 um matsskyldu framkvæmdarinnar. Umhverfisráðherra hefur nú til meðferðar kæru vegna úrskurðar Skipulagsstofnunar frá 20. desember 2002 um matsskyldu og málið því óafgreitt á stjórnsýslustigi. Auk þess að vekja athygli á þessari réttarstöðu hefur undirritaður hér á undan gert margar efnislegar athugasemdir við fram komnar tillögur Hollustuverndar að starfsleyfi fyrir nefnda álverksmiðju á Reyðarfirði og telur mikið skorta á að þær uppfylli kröfur og skilyrði sem setja ber um rekstur slíks fyrirtækis. Undirritaður áskilur sér allan rétt til að koma að frekari gögnum og sjónarmiðum við meðferð málsins. Virðingarfyllst Hjörleifur Guttormsson Fylgiskjal 1: Kæra til umhverfisráðherra vegna ákvörðunar Skipulagsstofnunar frá 20. desember 2002 um matsskyldu allt að 322 þúsund tonna álvers í Reyðarfirði, Fjarðabyggð, dagsett 20. janúar 2003. Fylgiskjal 2: Mat á umhverfisáhrifum 420 þúsund tonna álverksmiðju á Reyðarfirði, athugasemdir til Skipulagsstofnunar, dags. 25. júní 2001.